Συνεταιριστικά

Μια αναφορά του Αστέρη στο ιστολόγιό του για τον διωγμό διαφόρων μπλόγκερ από τις εταιρίες στις οποίες δούλευαν, έφερε την συζήτηση στην (μη) δημοκρατικότητα των εταιριών και μου θύμισε την περίπτωση της Mondragon, της Ισπανικής εταιρίας (καλά, Βάσκικης εννοώ - μη μας έρθει καμιά βόμβα!) που είναι στην ουσία συνεταιρισμός εργαζομένων, που ασκούν την διοίκηση και έχουν τον έλεγχο της εταιρίας. Η εταιρία λέει ότι ρίχνει σε όλες τις άλλες Ισπανικές εταιρίες σε παραγωγικότητα, ενώ επεκτείνεται και παγκοσμίως... Υπάρχουν πολλές άλλες περιπτώσεις τέτοιων συνεταιρισμών - μέσα και έξω από τον αγροτικό τομέα (που μας θυμίζει την τύχη των Ελληνικών συνεταιρισμών - και τους τοπάρχες που έφαγαν δισεκατομμύρια την δεκαετία του 80 καταφέροντας μεγάλο πλήγμα στην αξιοπιστία τους), που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Ύστερα ήρθαν καπάκι και δύο καταχωρήσεις του (να το επαναλάβω: εξαιρετικού) open, σχετικά με το διασυνεταιριστικό μάρκετινγκ και το συνεταιριστικό κίνημα στην Ελλάδα. Όλα αυτά με παρέπεμψαν σε κάποιες παλιές σκέψεις και συζητήσεις για "οικονομικό ακτιβισμό" και το τι σημαίνει αποτελεσματική πολιτική (σε ότι με ενδιαφέρει αριστερή πολιτική). Η γενική ιδέα είναι περίπου ως εξής:

Η αριστερά είναι παγιδευμένη σε μια "υπερπολιτικοποίηση" της πολιτικής. Ανάγει την κεντρική πολιτική παρέμβαση και την κρατική εξουσία (συγκεντρωτική ή αποκεντρωμένη) σε βασικό πεδίο διεκδίκησης, αγώνα και παρέμβασης. Όμως αν η οικονομία έχει τον κεντρικό ρόλο στην εξέλιξη μιας κοινωνίας, είναι αστείο να πιστεύουμε ότι ακόμα και η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας μπορεί να υπερκαθορίσει τις οικονομικές, παραγωγικές πρακτικές. Ακόμα και όταν το "καταφέρνει", έρχεται η στιγμή που οι παλιές δομές επανέρχονται με άλλη μορφή, ή εναλλακτικά, απλά το σύστημα δεν δουλεύει. Είναι λοιπόν βασικό να προσπαθήσεις να κτίσεις την οικονομία την οποία οραματίζεσαι μέσα στην ήδη υπάρχουσα, να επιδιώξεις να φυτέψεις τους σπόρους της εναλλακτικής οικονομικής πρότασης μέσα στο υπάρχον οικονομικό πλαίσιο. Αυτό δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπεις την, στενά ορισμένη, πολιτική παρέμβαση, αλλά ότι αναγνωρίζεις την ανάγκη παράλληλης προώθησης των σχηματισμών και της οργάνωσης που έχουν σχέση με τους πολιτικούς σου στόχους. Το παράδειγμα άλλωστε του θριάμβου του καπιταλισμού είναι ενδεικτικό. Ο καπιταλισμός δεν εδραιώθηκε απλά ως αποτέλεσμα της κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας. Ο καπιταλισμός κατάκτησε την πολιτική εξουσία, αφού ήδη είχε κυριαρχήσει στο οικονομικό πεδίο και οι τάξεις που όριζαν την οικονομία (σε μεγάλο βαθμό) απαίτησαν και την πολιτική εξουσία. Αν στόχος είναι ο κοινωνικός μετασχηματισμός, τότε είναι απαραίτητη η επεξεργασία και η δημιουργία της εναλλακτικής οικονομικής πρότασης, όχι επί χάρτου, αλλά στην πράξη.

Η δράση μέσα στην υπάρχουσα οικονομία εξασφαλίζει και μερικά ακόμα πράγματα: δοκιμάζει πάνω στο πραγματικό τις ιδέες σου, δείχνει την οικονομική βιωσιμότητα της πολιτικής σου πρότασης, συγκεκριμενοποιεί στους πολίτες το τι θέλεις να πετύχεις, αναδεικνύει φυσικούς συμμάχους και συγκροτεί τις κοινωνικές ομάδες που θα σε στηρίξουν. Είναι δηλαδή η βασική μέθοδος που θα επιτρέψει στην αριστερά να μην ηθικολογεί απλώς, ή να καταγγέλλει, αλλά και να προτείνει - έξω από το ασφυκτικό κρατικιστικό πλαίσιο που δεν οδηγεί παρά σε διαφορετικές μορφές κρατικού ή κρατικοδίαιτου καπιταλισμού. Ο "ελεύθερος συνεταιρισμός των παραγωγών" του Μαρξ επανατοποθετείται έτσι από το μετα-αποκαλυπτικό "κομμουνιστικό" μέλλον, στο σήμερα, με υλικούς όρους.

(Παρενθετικά: Φαντάζομαι ότι η απόρριψη των οικονομικών πειραματισμών των "ουτοπικών" σοσιαλιστών, όπως ο Όουεν, ο Φουριέ και ο Σαιν Σιμόν από τον Μαρξ, είναι εκείνο που έχει οδηγήσει ένα μεγάλο μέρος της αριστεράς να απορρίψει την ιδέα του οικονομικού και κοινωνικού πειραματισμού. Πρόκειται για ολέθριο λάθος μιας κοσμαντίληψης που θέλει να χαρακτηρίζεται μάλιστα και ως "επιστημονική" - διότι το πείραμα, όπου είναι εφικτό, αποτελεί πολύτιμο οδηγό της επιστήμης.)

Τι σημαίνουν αυτά πρακτικά; Φαντάζομαι δεν υπάρχει μια πρόταση και ούτε ένας και μόνο δρόμος. Γενικά η ιδέα του συνεταιρισμού των εργατών/αγροτών, η δημοκρατική διοίκηση μιας επιχείρησης, η, στο βαθμό του δυνατού φυσικά, σύνδεση της παραγωγής με τον τόπο όπου λαμβάνει χώρα, η δημιουργία κοινοτήτων ανταλλαγών υπηρεσιών και προϊόντων σε πολλές κλίμακες, η δημιουργία "μη-κερδοσκοπικών" παραγωγικών μονάδων κτλ. μου φαίνεται πως είναι κεντρικά στοιχεία μιας τέτοιας αντίληψης. Ο μπούσουλας θα είναι ότι κάθε τι που εκδημοκρατίζει την οικονομία (την σπρώχνει έξω από τον έλεγχο των "ανεξέλεγκτων ιδιωτικών τυραννιών" που είναι οι μεγάλες εταιρίες κατά τον Τσόμσκυ), είναι καλό και θα πρέπει να υποστηρίζεται. Αυτό σαν γενική αρχή. Από εκεί και πέρα κάθε προβληματισμός δεκτός... (Βλέπε σχετικές αναζητήσεις στο σύστημα του parecon που προτείνει ο Michael Albert, ή τα περί περιεκτικής δημοκρατίας του Τάκη Φωτόπουλου.)


Ισως ποτέ άλλοτε οι αντικειμενικές συνθήκες για τον εκδημοκρατισμό και την αντι-ιεραρχική οργάνωση της οικονομίας και της κοινωνίας δεν ήταν τόσο ευμενείς. Τόσο η επανάσταση στις επικοινωνίες (προϊόν της οποίας μου επιτρέπει να δημοσιοποιώ τις σκέψεις που διαβάζετε), όσο και η διάχυση και η αποκέντρωση της γνώσης και της τεχνολογίας, αποτελούν ένα ιδανικό περιβάλλον για να προωθηθούν τέτοιοι πειραματισμοί. Από την άλλη, όμως, το άνοιγμα της ψαλίδας των εισοδημάτων, η οικονομική παντοκρατορία των μεγάλων πολυεθνικών και ο απόλυτος έλεγχος των περισσοτέρων "επίσημων" ΜΜΕ στον κόσμο από τις οικονομικές ελίτ, δημιουργεί νέα και δυσυπέρβατα εμπόδια. Πρόκειται για μια σκληρή μάχη που οφείλει

Σχετικό, έστω και έμμεσα, με αυτόν τον προβληματισμό είναι και το Ψηφιακό Μανιφέστο (πάλι από το open!), το οποίο παρά την υπερβολική και κάπως επική ρητορική του, συγκλίνει προς την ίδια αντι-ιεραρχική, και δημοκρατική αντίληψη της οικονομίας (δεν έχω προσωπικά καμία αμφιβολία ότι η φιλοσοφία του "Ανοιχτού Κώδικα" έχει σοσιαλιστική ηθική καταγωγή). Ως "ελεύθερος τεχνίτης της ψηφιακής εποχής" και εγώ, το βρίσκω ενδιαφέρον - και μια καλή αφορμή για κουβέντα. Η σχετική κατ' άρθρον συζήτηση επί του κειμένου έχει ξεκινήσει, και όσοι πιστοί προσέλθετε!