Το ειδικό βάρος μιας ερώτησης

Με κάποια καθυστέρηση σημειώνω τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης της VPRC για τον Σκάι, με θέμα την αμφιλεγόμενη αυτοκτονία του Ρώσου κρατούμενου και την δολοφονία του Αλβανού μετανάστη στο Ρέθυμνο. Τα αποτελέσματα είναι τα παρακάτω σε ότι αφορά το έγκλημα στο Ρέθυμνο:



Αυτό που κάνει εντύπωση πέρα από τα ιλλιγγιώδη (παρότι ευτυχώς μη πλειοψηφικά) ποσοστά υπέρ του λιντσαρίσματος των Αλβανών μεταναστών, είναι η διατύπωση της ερώτησης από του δημοσκόπους: "Για την δολοφονία του νεαρού Αλβανού που έγινε στο Ρέθυμνο από Έλληνες, τι γνώμη έχετε:... είναι σε κάθε περίπτωση αδικαιολόγητη ή φταίνε και οι Αλβανοί με την συμπεριφορά τους".

Είναι ένα παράλογο ερώτημα: αντιπαραθέτει στην δολοφονία ενός προσώπου την συμπεριφορά μιας ομάδας (που το εύρος της είναι διφορούμενο - "οι Αλβανοί" είναι η παρέα του δολοφονηθέντα ή οι Αλβανοί μετανάστες στην χώρα μας γενικά;) Απολύτως ανάλογο ερώτημα τηρουμένων των αναλογιών θα ήταν να γίνει γκάλοπ για την δολοφονία μιας γυναίκας από τον σύζυγό της με το ερώτημα "για την δολοφονία της νεαρής γυναίκας τι γνώμη έχετε; είναι σε κάθε περίπτωση αδικαιολόγητη ή φταίνε και οι γυναίκες με την συμπεριφορά τους". Εδώ εισάγεται ως ερώτημα η έννοια της συλλογικής ευθύνης - γιατί η πλειοψηφία όσων απάντησαν είμαι σχεδόν σίγουρος ότι αναφέρονταν στους Αλβανούς εν γένει - και ελλείψει διευκρίνισης στο ερώτημα σχεδόν προτρέπονται να το ερμηνεύσουν έτσι. Αλλά ακόμα και αν η ερώτηση αναφέρεται στην παρέα του δολοφονηθέντα, είναι δυνατόν η συμπεριφορά της παρέας του να αποτελεί (ακόμα και ως ερώτημα) δικαιολόγηση της σφαγής του συγκεκριμένου ατόμου; Θα καταλάβαινα το ερώτημα αν κατέληγε στο "ή φταίει και ο Αλβανός με την συμπεριφορά του;", αλλά έτσι όπως είναι, η δημοσκόπηση γίνεται δημοσκόπηση για την αποδοχή της έννοιας της συλλογικής ευθύνης - και δεν είμαι σίγουρος αν αυτός ήταν ο στόχος της. Και αυτή η εξαιρετικά αντιδημοκρατική νοοτροπία είναι διαδεδομένη στην χώρα μας ειδικά σε ότι αφορά τους μετανάστες: κάθε Αλβανός πρέπει να κουβαλά τον σταυρό της ευθύνης για όλους τους συμπατριώτες του, μια λογική φασιστική - πάνω στην οποία βασιζόταν και η δικαιολόγηση π.χ. των Γερμανικών αντιποίνων στην κατοχή.

Θα ήθελα να ξέρω αν η έμμεση νομιμοποίηση της λογικής αυτής "ξέφυγε" στην VPRC ή είχε κάποιο λόγο που τέθηκε έτσι. Με το ερώτημα αυτό οι δημοσκόποι της VPRC συνέβαλαν, κατά ένα μικρό μέρος, στην νομιμοποίηση, δια της διάδοσής του και της παράθεσής του σε "έγκυρη έρευνα", ενός ψευδούς διλήμματος. Αυτοί οι μικροί μηχανισμοί της επανάληψης, οι άδηλες παραδοχές, είναι δομικές μονάδες της συνδιαμόρφωσης της κοινής αντίληψης και ιμάντες διάχυσης των κοινωνικών ιδεοληψιών. Αξίζει να καταδεικνύονται, αν και μεμονωμένα ασήμαντοι, γιατί διαφωτίζουν τον τρόπο που μια κοσμαντίληψη αναπαράγεται μέσα από τις λεπτομέρειες των μηχανισμών επικοινωνίας - παρά την συνειδητή επιθυμία (εικάζω) των υπευθύνων της έρευνας οι οποίοι, από όσο μπορώ να ξέρω, δεν θα δικαιολογούσαν ποτέ δολοφονίες. Το μη-εσκεμμένο της υπόθεσης είναι ίσως και το πιο διδακτικό: θέλει μια συνεχή εγρήγορση και εκπαιδευμένη κρίση για να μην παρασυρθείς από τα "αυτονόητα" της καθημερινότητας και να μην τα διαδόσεις και συ με την σειρά σου.

Αλλά, εντάξει, χαράς στην υπόθεση θα μου πείτε: όντως πρόκειται για λεπτομέρεια, αλλά σκεφτείτε αν θα μπορούσε να υπάρξει προβεβλημένη δημοσκόπηση με αντίστοιχο ερώτημα αν ο καυγάς ήταν με Αθηναίους φοιτητές και ο νεκρός Έλληνας: θα ρώταγε κανένας ποτέ, έστω και διερευνητικά, "αν φτάινε και οι Αθηναίοι με την συμπεριφορά τους;" (απάντηση που στην επαρχία θα συγκέντρωνε πολλές θετικές απαντήσεις παρεμπιπτόντως).

Στην ουσία της έρευνας να σημειώσουμε ότι α. αφού αποκλείεται τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων να έχουν δικιά τους άποψη για το συμβάν (αφού δεν προβλήθηκε και ιδιαίτερα από τα ΜΜΕ) οι απαντήσεις πιθανότατα εκφράζουν γενικές στάσεις απέναντι στην δολοφονία αλλοδαπών: το ένα τρίτο των συμπολιτών μας τις αποδέχεται. β. "Αναρωτιέμαι" αν σε ανάλογη ερώτηση σε υποθετική περίπτωση δολοφονίας Ελλήνων μεταναστών στην Γερμανία υπό ανάλογες συνθήκες τα αποτελέσματα θα ήταν ανάλογα...