Οι χρήσιμες αλήθειες

Η προηγούμενη καταχώριση σχετικά με το μνημόνιο περί κομμουνισμού στο Συμβούλιο της Ευρώπης (το οποίο υπερψηφίστηκε χθες, σε μια ηπιότερη εκδοχή), είχε σαν πηγή της μια παράθεση την οποία βρήκα σε ένα κείμενο του Jean Bricmont*, με τίτλο "Γιατί είναι ακόμα απαραίτητο να είμαστε αντι-ιμπεριαλιστές". Το κείμενο αυτό, γραμμένο πριν τέσσερα χρόνια, το παραθέτω εδώ γιατί αφορά και την συζήτηση περί του ψηφίσματος του ΣτΕ, αλλά και μια άλλη συζήτηση περί αρνητικών και θετικών δικαιωμάτων που εκτυλίχθηκε στο Don't Kiss the Frog, to yet.another.blog, και το e-roosters. Οι συζητήσεις αυτές είναι πιστεύω εντέλει συνδεδεμένες μεταξύ τους και η ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας του Bricmont τις διατρέχει. Παραθέτω σχετικά αποσπάσματα - αν και ολόκληρο το κείμενο είναι κατά την ταπεινή μου γνώμη εξαιρετικά ενδιαφέρον.

Ξεκινώ από ένα απόσπασμα που δένει τις δύο συζητήσεις:

Στην Δύση, το τμήμα της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που αφορά τα Πολιτικά Δικαιώματα, θεωρείται πως έχει απόλυτη προτεραιότητα απέναντι στα Οικονομικά και Κοινωνικά δικαιώματα της Διακήρυξης. Σε περίπτωση που θεωρείτε αυτήν την προτεραιότητα προφανή, φανταστείτε να είσαστε ένας από τα δύο ή τρία δισεκατομμύρια ανθρώπους που πρέπει να επιβιώσουν με λίγο-πολύ δύο δολάρια την ημέρα. Πώς θα ζυγίζατε την προσπάθεια της Κούβας να διατηρήσει την δημόσια υγεία, την παιδεία και την διαθεσιμότητα βασικών αγαθών για τους φτωχούς σε σχέση με τους περιορισμούς που επιβάλλονται στις Πολιτικές Ελευθερίες; Οι προσπάθειες αυτές συνεχίστηκαν και μετά την παύση της «επιχορήγησης» της Κούβας από την ΕΣΣΔ – και καθώς η χώρα υποβαλλόταν σε ένα σκληρό εμπάργκο, αλλά και σε πολλές ενέργειες σαμποτάζ εκ μέρους της μόνης υπερδύναμης, κάτι που ανάγκασε την Κουβανική κυβέρνηση να διοχετεύει πόρους στην άμυνα, την αντικατασκοπία κτλ.

Με δεδομένο λοιπόν, τον συσχετισμό δυνάμεων, αν η Κούβα εισήγαγε την φιλελεύθερη δημοκρατία όπως απαιτούν οι ΗΠΑ, είναι αναμενόμενο ότι το λόμπι των Κουβανών εμιγκρέδων στις ΗΠΑ, με την στήριξη της Ουάσινγκτον, θα δωροδοκούσε πολιτικούς, θα χρηματοδοτούσε ΜΜΕ και θα υπονόμευε την «δημοκρατική διαδικασία» για να διασφαλίσει την άνοδο στην εξουσία ενός φιλικού προς της ΗΠΑ καθεστώτος που θα υιοθετούσε νεοφιλελεύθερες «μεταρρυθμίσεις», οι οποίες θα καταργούσαν την υπαρκτή κοινωνική πρόνοια. Αυτό δεν σημαίνει πως τα κοινωνικο-οικονομικά δικαιώματα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν την εγκατάλειψη των πολιτικών ελευθεριών. Όλα αυτά τα δικαιώματα θα πρέπει να συνυπάρχουν σε μια δίκαιη κοινωνία. Αλλά με δεδομένο τον παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων, η συνεχής αποκλειστική έμφαση στα πολιτικά δικαιώματα από τις πλούσιες χώρες θα πρέπει να ιδωθεί ως ιδιοτελής και ως εκ τούτου μια όχι θεμιτή προώθηση των παγκοσμίων δικαιωμάτων.

Άρα λοιπόν η επιλεκτική χρήση των "ανθρωπίνων δικαιωμάτων" ως μέτρο αυτοδικαίωσης στην Δύση, δεν είναι παρά μέθοδος αλλαγής της συζήτησης. Ειδικά, λέω εγώ, όταν γίνεται από κράτη τα οποία έχουν ανεβάσει καθεστώτα που συνδύαζαν την περιφρόνηση και για τα "θετικά" και για τα "αρνητικά" δικαιώματα, κάθε φορά που έκριναν ότι ήταν προς το συμφέρον των ελίτ που τα κυβερνούν. Όπως και να έχει, τα κράτη που έχουν συνυπογράψει την διακήρυξη είναι δεσμευμένα για την προσπάθεια, τουλάχιστον, τήρησης όλων των δικαιωμάτων που προβλέπει.

Αλλά η άρνηση των κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων της Διακήρυξης, δεν είναι απλά παθητική. Συχνά συνδυάζεται με εξαιρετικά επιθετικές πολιτικές εναντίον όσων κρατών προσπαθούν να τα εφαρμόσουν. Αυτό οδηγεί στην περαιτέρω ενίσχυση, ήδη υπαρκτών προφανώς, αντιδημοκρατικών τάσεων σε όσα, επαναστατικά και μη, καθεστώτα έχουν σαν στόχο την κοινωνική δικαιοσύνη:

Ούτε το φαινόμενο του «Λενινισμού», ούτε παρόμοιες τάσεις μεταξύ των εθνικιστών του Τρίτου Κόσμου μπορούν να γίνουν κατανοητά αν δεν λάβει κανείς υπόψη του ότι ο ολοκληρωτισμός τους προέρχεται κατά ένα μεγάλο μέρος από την επιθυμία να αποφύγουν την μοίρα της Παρισινής Κομμούνας και άλλων πιο δημοκρατικών προσπαθειών κοινωνικής αλλαγής, ή απλά από την προσπάθεια διατήρησης μιας ελάχιστης μορφής εθνικής ανεξαρτησίας, μπροστά σε ισχυρότατες απειλές. Το ότι ο Λενινιστικός δρόμος οδήγησε επίσης και σε αποτυχία δεν σημαίνει ότι και το πρόβλημα που προσπάθησε να επιλύσει δεν υφίσταται…

Είναι, προσθέτω, εξαιρετικά αμφίβολο αν το Λενινιστικό καθεστώς π.χ. θα εξέπιπτε στον Σταλινισμό και τα εκατομμύρια των θυμάτων του, αν δεν είχε περάσει από έναν - εξωτερικά υποκινούμενο - αιματηρό εμφύλιο πόλεμο και δεν ήταν υπό συνεχή εξωτερική απειλή. Δεν τρέφω ψευδαισθήσεις για την φύση του Μπολσεβίκικου καθεστώτος, αλλά είναι σαφές ότι ο Στάλιν ήταν η αιματηρότερη και χειρότερη προοπτική για την ΕΣΣΔ από τις υπάρχουσες τάσεις στο ΚΚΣΕ, λύση που ισχυροποιήθηκε και επικράτησε εξαιτίας ακριβώς του επιθετικά εχθρικού διεθνούς περιβάλλοντος μέσα στο οποίο έπρεπε να λειτουργήσει η ΕΣΣΔ. Από την ΝΕΠ, ως την αναγκαστική κολεκτιβοποίηση και από την παραχώρηση αυτονομίας σε μια σειρά εθνότητες της Ρωσική Αυτοκρατορίας, ως τις μαζικές εθνοκαθάρσεις, η διαφορά είναι τεράστια και δεν μπορεί απλά να εξηγηθεί από την εσωτερική δυναμική του κόμματος των Μπολσεβίκων - ερήμην των οριακών (διεθνών) συνθηκών. Το ότι η ίδια η Λενινιστική εκδοχή του Μαρξισμού, απείχε αισθητά από κάθε εύλογη εκδοχή του σοσιαλισμού, είναι δεδομένο, αλλά και πάλι είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς τι από αυτήν ήταν αποτέλεσμα της προσαρμογής στην "ιμπεριαλιστική περικύκλωση" και τι εγγενής αδυναμία της Λενινιστικής προσέγγισης.

Βρεθήκαμε έτσι στο περιβόητο ψήφισμα του ΣτΕ και πάλι. Το οποίο ουσιαστικά καταδικάζει τον Σταλινισμό (από όπου και τα 10 και πλέον εκατομμύρια των αναφερομένων θυμάτων στην ΕΣΣΔ προέρχονται), και τις συναφείς του εκδηλώσεις ανά τον κόσμο. (Πολλά από) τα κράτη που πολέμησαν το νεαρό Σοβιετικό καθεστώς (και αξίζει να σημειωθεί στήριξαν την, τουλάχιστον εξίσου αιματηρή με την κόκκινη, Λευκή τρομοκρατία), έρχονται τώρα να καταδικάσουν αυτό που συνδιαμόρφωσαν...

Δεν μπαίνουν οι πλειοψηφούντες στο ΣτΕ καν στον κόπο να εξετάσουν την ποιότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα καθεστώτα τα οποία διαδέχτηκαν οι κομμουνιστές. Με την πιθανή εξαίρεση της μεταπολεμικής Ανατολικής Ευρώπης (και όχι όλων των κρατών της), τα καθεστώτα που ανατράπησαν ήταν εξίσου ή και περισσότερο αντιδημοκρατικά με εκείνα που τα διαδέχτηκαν. Αυτό το σημείο θεωρείται δευτερεύον, όπως δευτερεύον θεωρείται ότι το ίδιο το ΚΚΣΕ είχε καταδικάσει τα εγκλήματα του Σταλινισμού, ήδη από το 20ο συνέδριό του (όπως και όλα τα δορυφορικά της ΕΣΣΔ καθεστώτα). Έκτοτε (από τον Χρούστσώφ και μετά) μπορεί κανείς με ασφάλεια να εκτιμήσει ότι τα εγκλήματα και οι πάσης φύσεως παραβιάσεις όλων των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από την ΕΣΣΔ και τους δορυφόρους της παγκοσμίως, ήταν λιγότερα σε απόλυτους αριθμούς από τα εγκλήματα των ψυχροπλεμικών της αντιπάλων. Αυτό δεν κάνει την ΕΣΣΔ ούτε δημοκρατική, ούτε ελεύθερη φυσικά, αλλά δεν μπορώ να καταλάβω πώς δεν προκαλούν την αγανάκτηση και τα καταδικαστικά ψηφίσματα του ΣτΕ, εγκλήματα στα οποία πρωτοστάτησαν ιδρυτικά του μέλη και οι σύμμαχοί τους...

Είμαι εξαιρετικά καχύποπτος απέναντι στις διακηρυκτικές καταδίκες, στα καλά του καθουμένου, εγκλημάτων που έχουν κάνει οι "εχθροί" στο απώτερο παρελθόν. Μου μυρίζουν ιδιοτέλεια και συγκάλυψη. Δεν είναι δυνατόν το ΣτΕ να ασχολείται με προ πεντηκονατετίας εγκλήματα μη-μελών του, την ίδια στιγμή που ιδρυτικό του μέλος συμμετέχει σε εκτεταμένα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και στην παράνομη κατοχή του Ιράκ. Δεν πρόκειται εδώ για την αποκατάσταση κάποιας ιστορικής αληθείας, αλλά για την στρατηγική του ταχυδακτυλουργού που αποσπά την προσοχή σου σε σε μια κίνηση για να μην δεις την άλλη. Για ένα κομμάτι του ΣτΕ, πρόκειται ίσως εκ των υστέρων, για επικοινωνιακό αντίβαρο σε άλλες αποκαλύψεις μελών της Κοινοβουλευτικής του Συνέλευσης, που αφορούν σημερινές κακοποιήσεις Πολιτικών Δικαιωμάτων από χώρες μέλη του ΣτΕ. Είμαι περίεργος να δω αν η καταγγελία αυτή θα οδηγήσει σε σχετικό ψήφισμα και τι είδους ψήφισμα...

... Που μας φέρνει στο ζήτημα του τι είναι ουσιώδες και τι όχι. Και πάλι τον λόγο τον έχει ο Μπρικμόν:

"Το ηθικό πρόσταγμά μας δεν είναι να λέμε την αλήθεια ανεξάρτητα από ο,τιδήποτε άλλο. Είναι μάλλον "να λέμε την αλήθεια στο μέτρο των δυνατοτήτων μας, για πράγματα που έχουν σημασία, στο κατάλληλο κοινό". Για να το εξειδικεύσουμε, υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ της αποκήρυξης της τρομοκρατίας στον κατεστημένο Δυτικό τύπο και στην επιχειρηματολογία εναντίον της τρομοκρατίας όταν συζητάς με ανθρώπους που την υποστηρίζουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Στην πρώτη περίπτωση η άσκηση είναι εύκολη και συχνά απόλυτα τελετουργική ενώ στην δεύτερη, αναπόφευκτα, ανακύπτει η συζήτηση για τις εναλλακτικές στρατηγικές. Αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον και μας οδηγεί επίσης να αναλογιστούμε το κατά πόσο οι πολιτικές των κρατών μας κάνουν τέτοιες εναλλακτικές στρατηγικές δύσκολες στην εφαρμογή τους.

Ή για να το εξειδικεύσουμε αλλιώς, έχω συμμετάσχει σε εκδηλώσεις και διαδηλώσεις εναντίον της εισβολής της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν, εναντίον του πραξικοπήματος Γιαρουζέλσκι κ.ο.κ. και τσακωνόμουν με την ΚΝΕ στα αμφιθέατρα μικρός για την εγκληματική φύση των χωρών του "υπαρκτού" σοσιαλισμού. Είχα πιστεύω δίκιο να την λέω στους ΚΝίτες και να τους υποδεικνύω το ότι υποστηρίζουν ένα ολοκληρωτικό και ανελεύθερο καθεστώς. Αν πήγαινα όμως στο φεστιβάλ της ΟΝΝΕΔ και έλεγα τα ίδια ακριβώς πράγματα θα ήμουν απλά μαλάκας.

Τέλος, ένα ακόμα σημείο. Περιέχεται στα πλαίσια μιας άλλης συζήτησης, στην πρόσφατη Ετήσια Ομιλία της Διεθνούς Αμνηστίας που έγινε φέτος από τον Νόαμ Τσόμσκι. Πρόκειται για ένα κείμενο ιδιαίτερης ηθικής διαύγειας και πολιτικής οξυδέρκειας το οποίο θα άξιζε δικό του ποστ (αλλά δεν ξέρω αν θα βρω τον χρόνο). Ο Τσόμσκι σημειώνει ότι στην Δίκη της Νυρεμβέργης εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας ορίστηκαν ως εκείνα που έχει κάνει μόνο η Ναζιστική πλευρά. Πράγματα όπως ο βομβαρδισμός αμάχων δεν συμπεριλήφθηκαν στο κατηγορητήριο γιατί τα είχαν διαπράξει και οι σύμμαχοι. Πρόκειται για ηθικά επιλήψιμη παράλειψη, αλλά τουλάχιστον υπήρξε η προσπάθεια να διατηρηθεί μια ηθική συνέπεια.

Ο Telford Taylor, μέλος του δικαστηρίου της Νυρεμβέργης είχε εξηγήσει πως

"...η τιμωρία του εχθρού - ιδιαίτερα του ηττημένου εχθρού - για συμπεριφορά την οποία έχει διαπράξει και η πλευρά των νικητών, θα ήταν τόσο χοντροκομμένα άδικη ώστε θα αναιρούσε την αξιοπιστία των ίδιων των νόμων".

...και εδώ, νοερά αντικαθιστώντας την "τιμωρία" με την "αποκήρυξη", καταλήγω και θα με ενδιέφεραν τυχόν αντιρρήσεις / παρατηρήσεις / συνηγορίες σας.


*Ο Jean Bricmont είναι φυσικός, και μέλος του διδύμου Σοκάλ και Μπρικμόν που είχαν γράψει το βιβλίο "Imposteurs Intellectuelles" που παρουσίαζε την επιστημονική άγνοια των μεταμοντερνιστών επιστημολογούντων, ένα βιβλίο-σχόλιο για την επιστημολογική ανεπάρκεια του μεταμοντερνισμού - και του σκληρού γνωσιολογικού σχετικισμού που τον διακρίνει.