Αγορές σκουπιδιών

Με τον Πάσχο Μανδραβέλη με χωρίζει ιδεολογική άβυσσος. Το γεγονός ότι διαφωνώ περίπου με το 80% όσων λέει με είχε οδηγήσει στην απόφαση να μην μπαίνω συχνά στην διαδικασία να σχολιάζω κείμενά του με τα οποία διαφωνώ, γιατί μεταξύ Αδριανόπουλου, Μίχα και Μανδραβέλη, άλλη δουλειά δεν θα έκανα...

Ένα πρόσφατο όμως σχόλιό του ξεπερνά τις απλές ιδεολογικές αντιρρήσεις μου και την κατ'ιδίαν αγανάκτησή μου για την έλλειψη επειχειρηματολόγησης όταν συχνά παρουσιάζει ως εύλογα και γενικώς αποδεκτά πράγματα που γνωρίζω ότι είναι αμφιλεγόμενα - και είναι γεμάτο πραγματολογικά και εμπειρικά σφάλματα. Το θέμα του είναι τα σκουπίδια και οι ΧΥΤΑ... Αν και από μόνο του δεν θα είχε ιδιαίτερη σημασία, το άρθρο είναι ενδεικτικό μιας ευρύτερης τάσης "αγοραλογίας", η οποία είναι συνήθως εξίσου επιφανειακή και ανεδαφική με το υπό εξέταση άρθρο...

Ο Π. Μανδραβέλης σπεύδει να βρει κάποια λύση για το πρόβλημα των σκουπιδιών της Αττικής από το οπλοστάσιο της ελεύθερης αγοράς (γιατί αλλοίμονο το κράτος είναι αντιπαραγωγικό και δηλητηριώδες σε ό,τι κι αν κάνει). Και αναφέρει το θεώρημα του Coase ως μέθοδο για την αντιμετώπιση του προβλήματος των σκουπιδιών.

Τώρα, η επάρκεια των όσων συνεπάγεται το θεώρημα αυτό για την αντιμετώπιση του ζητήματος της μόλυνσης (τα σκουπιδια είναι εξειδίκευση του ΠΜ), έχει αμφισβητηθεί σοβαρά - αλλά δεν θα μπω στην συζήτηση για τα διάφορα εξιδανικευμένα θεωρητικά σχήματα για την επίλυση πραγματικών, "βρώμικων" (στην κυριολεξία) προβλημάτων. Εδώ θα με απασχολήσουν δύο πράγματα: α. το γεγονός ότι το θεώρημα του Coase είναι άσχετο με την περίπτωση που συζητά ο ΠΜ και β. αν εφαρμοζόταν η λύση του ΠΜ, θα περπατάγαμε μέσα στο σκουπίδι νυχθημερόν - ή θα πληρώναμε εξαιρετικά υψηλά δημοτικά τέλη.

Εξηγούμαι:
Ο ΠΜ περιγράφει την "λύση δια του Coase" ως εξής: "Όποιος ρυπαίνει να πληρώνει και όποιος ρυπαίνεται να πληρώνεται." Πρόκειται για υπεραπλούστευση καθώς, το θεώρημα του Coase λέει ότι "αν δεν υπάρχει κόστος συναλλαγής, όλες οι κρατικές κατανομές ιδιοκτησίας είναι εξίσου αποτελεσματικές, επειδή τα ενδιαφερόμενα μέρη θα διαπραγματευτούν ιδιωτικά για την διόρθωση κάθε εξωτερικότητας". Αυτό μεταφράζεται σε κάτι που αφορά την διαχείριση της μόλυνσης εδώ. Όπως μπορείτε να δείτε πρόκειται για κάτι πιο σύνθετο - και εξαιρετικά προβληματικό και εξιδανικευμένο (βλ. την σχετική κριτική), αλλά αυτό δεν είναι το θέμα μας. Το θέμα μας είναι ότι το θεώρημα του Coase αφορά περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει "κόστος συναλλαγής" - και στην χώρα αυτή που ζούμε, αδέλφια, το γενικευμένο κόστος συναλλαγής σε κάθε κοινωνική συναλλαγή είναι δυσθεώρητο.

Αλλά ας δούμε τι προτείνεται... ο ΠΜ ισχυρίζεται ότι:

"Αν... το τίμημα [της ταφής των σκουπιδιών] ήταν προϊόν ελεύθερης διαπραγμάτευσης [μεταξύ Δήμων], ακόμη και στη μονοπωλιακή κατάσταση όπου βρίσκεται σήμερα η Αττική, τα πράγματα θα ήταν καλύτερα. Ο κ. Παπαδήμας ως μονοπωλητής θα αύξανε μεν υπερβολικά την τιμή απόθεσης ανά τόνο σκουπιδιών, τόσο που θα εδημιουργείτο κίνητρο σε άλλους δήμους να κάνουν τους δικούς τους ΧΥΤΑ. Αντί, δηλαδή, να σκοτώνεται το ΥΠΕΧΩΔΕ με τις τοπικές κοινωνίες για το πού θα γίνει η χωματερή, να τρέχουν οι δήμοι να φτιάξουν τους δικούς τους ΧΥΤΑ, ώστε να επωφεληθούν των υψηλών τιμών. Από την άλλη, κάθε δήμος, που πληρώνει ακριβά ανά τόνο τα σκουπίδια, θα είχε κίνητρο να μειώσει την παραγωγή σκουπιδιών έτσι ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει στα αυξημένα έξοδα."

Πρώτα απ' όλα, σε σχέση με το κατά Coase ευαγγέλιο, δεν έχουμε εδώ καμία σχέση: οι συναλλαγές δεν θα γίνουν μεταξύ του επωφελούμενου από την ρύπανση και εκείνου που βλάπτεται. Θα γίνουν μεταξύ ενός Δήμου που θέλει να ξεφορτωθεί τα σκουπίδια του και ενός άλλου που φιλοξενεί μια χωματερή. Ο τυπικά επωφελούμενος είμαι εγώ προσωπικώς, και όχι ο Δήμος Χαλανδρίου, ενώ αυτός που βλάπτεται είναι ο δημότης των Άνω Λιοσίων. Άμεσα δεν συμφωνούμε μεταξύ μας τίποτα, αλλά το κάνουν άλλοι για εμάς - μάλιστα το (γενικευμένο) "κράτος" (η ΤΑ) που ο Coase ήθελε να ξορκίσει! Εγώ δεν έχω κανένα κίνητρο να παράγω λιγότερα σκουπίδια, γιατί εκείνο που μετράει είναι ο μέσος όρος και όχι τα σκουπίδια που παράγω εγώ προσωπικά. Τυπικά όσο περισσότερα σκουπίδια παράγω πάνω από τον μέσο όρο, είναι *επ' ωφελεία μου* γιατί το δημοτικό τέλος που μου αναλογεί παραμένει σε κάθε περίπτωση το ίδιο. Αλλά εν τέλει, *εγώ* είμαι ο ρυπαίνων, όχι ο Δήμος. Ο Δήμος δεν έχει καμία δυνατότητα να μειώσει τα σκουπίδια του - γιατί δεν είναι η φυσική ρυπαίνουσα οντότητα.

Δεύτερον μου προκαλεί ίλλιγγο τέτοια απόσταση από την πραγματικότητα:
1. αν "απελευθερωνόταν η αγορά των σκουπιδιών" (κάτι που επαναλαμβάνω δεν είναι το αντικείμενο του Coase) θα ήταν δυνατόν οι τιμές ταφής των σκουπιδιών να είναι τελικά τέτοιες που κάποιοι δήμοι να μην έχουν την οικονομική δυνατότητα να τις πληρώσουν. Η λογική της αγοράς λέει ότι οι δήμοι αυτοί (φτωχοί ήδη) θα ερήμωναν ή θα φιλοξενούσαν όλο και πιο εξαθλιωμένους δημότες, γιατί θα ήταν αβίωτη η ζωή μέσα στην βρώμα. Αλλά η μπόχα από το σκουπίδι θα έπληττε (στο λεκανοπέδιο και στην Θεσ/νίκη αναπόφευκτα) και τους γειτονικούς δήμους που θα τα έσκαγαν για να ξεφορτωθούν τα σκουπίδια τους. Τα ποντίκια, τα έντομα και οι μεταδοτικές αρρώστιες που θα προέκυπταν δεν θα γνώριζαν, φυσικά, δημοτικά σύνορα και θα μεταδίδονταν και στην υπόλοιπη πόλη.

2. για να φτιαχτούν χώροι υγειονομικής ταφής, θα πρέπει να τους χρηματοδοτήσει το κράτος. Προφανώς το Γραμματικό λ.χ. δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να φτιάξει έναν τέτοιο χώρο. Η λογική της άμεσης διαμεσολάβησης των δήμων σε ελεύθερη αγορά, αμέσως καταρρέει. Εκτός και αν ιδιωτικοποιηθούν οι ΧΥΤΑ, οπότε μπαίνουμε σε άλλου είδους προβλήματα... γιατί τότε δεν επωφελούνται οι δημότες!

3. έστω ότι τελικά το Λεκανοπέδιο αποκτά τρεις ΧΥΤΑ, στα Λιόσια, στο Γραμματικό και στην Κερατέα. Υποτίθεται ότι θα γίνει κάποιος ανταγωνισμός τιμών έτσι ώστε να μειωθούν τα τέλη για το άδειασμα των σκουπιδιών... Αμ' δε. Αν ήμουν δήμαρχος Γραμματικού, θα κανόνιζα συνάντηση με τους άλλους δύο δημάρχους αμέσως, και θα συνφωνούσαμε σε μια κατώτατη τιμή. Αν ήμουν δημότης θα απαιτούσα να το κάνει αυτό ο δήμαρχος (γιατί έτσι εξασφαλίζει περισσότερα χρήματα για τον δήμο). Αν πάει να εμφανιστεί τέταρτος και να ρίξει τις τιμές (αλλά γιατί να το κάνει;) και είναι ανυποχώρητος, θα του ανάβω φωτιές στην χωματερή του τρις μηνιαίως μέχρι να αγανακτήσουν οι δημότες και να κλείσει ή θα διαδώσω φήμες ότι η μόνωσή του είναι κακή και κινδυνεύουν οι δημότες και οι περίοικοι. Όπως και νάχει, τελικά οι τιμές θα μείνουν καρφωμένες.

4. Το ότι ο ΠΜ δεν αναφέρει ένα μέρος στον κόσμο όπου να γίνονται αυτά τα ωραία, με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πιθανόν και να μην υπάρχει. Ενδεικτικό της εφαρμοσιμότητάς του.

5. Μια επιπλέον βασική δυσκολία στη διαπραγμάτευση δημιουργίας νέων ΧΥΤΑ, είναι ότι οι δημότες του δήμου που θα επιβαρυνθεί, βάζουν διαφορετικό κόστος στην υγεία τους. Μπορεί ο δήμαρχος να συμφωνήσει σε ένα επίπεδο επιβάρυνσης Χ, το οποίο για κάποιον είναι ανεκτό και να του φαίνεται συμφέρον να το δεχτεί προκειμένου ο Δήμος του να αποκτήσει λ.χ. κλειστό κολυμβητήριο, αλλά για κάποιον άλλον να είναι αφόρητο. Ο δεύτερος αυτός θα ξεσηκωθεί, θα πάει στα σικαστήρια και θα αυξήσει το "κόστος συναλλαγής" που λέγαμε...

Εν τέλει: δεν υπάρχει κανένας τσελεμεντές που να δίνει έτοιμες λύσεις για σύνθετα προβλήματα. Ειδικά αν σε οδηγούν ιδεολογικές και όχι υλικές προτεραιότητες...