Μερόνυχτα κρίσης - μέρος 1: Πρώτες σκόρπιες διαπιστώσεις

Passover | Joy Division:


This is a crisis I knew had to come,
Destroying the balance I'd kept.
Doubting, unsettling and turning around,
Wondering what will come next.

1. Η δημοσιονομική κρίση της Ελλάδας, στην σημερινή της έκταση, στην προοπτική (υπό την αίρεση ενός θαύματος) της κοινωνικής εξαθλίωσης, της πιο ραγδαίας οπισθοδρόμησης στο βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων και συνταξιούχων Ελλήνων από την εποχή της Γερμανικής κατοχής, δεν είναι αποτέλεσμα μόνο, ούτε κυρίως, εσωτερικών "διαρθρωτικών αδυναμιών της Ελληνικής οικονομίας". Τέτοιες αδυναμίες και αναπηρίες υπάρχουν πάμπολλες και δεν είναι αμελητέες. Διαδοχικές κυβερνήσεις τις δημιούργησαν και τις επιδείνωσαν, και ήταν ορατό από καιρό πως το σύστημα θα σκάσει κάποια στιγμή. Μπορούμε όμως να πούμε με βεβαιότητα ότι η ένταση της δημοσιονομικής κρίσης, του Ελληνικού κραχ, είναι ευθεία συνέπεια της παγκόσμιας κρίσης του '08, που συνεχίζεται και μάλλον θα συνεχίζεται ως γενική κρίση χρέους. Ο αμερικάνος μαρξιστής οικονομολόγος Rick Wolf παρατηρεί σχετικά τα εξής:

Όταν χτύπησε η Παγκόσμια καπιταλιστική κρίση το 2007, η Ελλάδα όπως οι περισσότερες χώρες αύξησε την χρηματοδότηση μέσω ελλειμμάτων. Ήδη είχε υψηλά δημόσια ελλείμματα εξαιτίας κυρίως των πολύ αισιόδοξων προβλέψεων για τις οικονομικές προοπτικές της χώρας, δεδομένων των χαμηλών (για τα Ευρωπαϊκά δεδομένα) μισθών και της αυξανόμενης παραγωγικότητάς της στα χρόνια πριν το 2007. Έτσι η Ελλάδα δανείστηκε πολύ (παρότι άλλες χώρες που δανείστηκαν περισσότερα και για παρόμοιους λόγους δεν έχουν - ακόμα - την μεταχείριση της Ελλάδας).

Το πρόβλημα για το Ελληνικό δημόσιο χρέος είναι πως άλλες μεγαλύτερες, πλουσιότερες καπιταλιστικές χώρες - εκείνες των οποίων οι δραστηριότητες των καπιταλιστών τους αποτέλεσαν τις κυρίαρχες αιτίες της παγκόσμιας κρίσης - έχουν επίσης αυξήσει πολύ τον δανεισμό τους. Ο δανεισμός προς τις χώρες αυτές είναι πολύ ασφαλέστερος από τον δανεισμό στις φτωχότερες, πιο χρεωμένες χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία κτλ. Έτσι οι δανειστές απαιτούν από τις δεύτερες να πληρώσουν πολύ υψηλότερα επιτόκια απλά και μόνο για να ικανοποιήσουν τις τρέχουσες δανειακές υποχρεώσεις τους (και μάλλον χρειάζεται να δανειστούν περισσότερα, όπως ακριβώς οι υπόλοιπες χώρες, για να αποφύγουν άλλη μια υφεσιακή επιδείνωση). Οι δανειστές επίσης απειλούν με παύση δανεισμού αν αυτές οι φτωχότερες χώρες δεν μειώσουν τον λόγο χρέους προς ΑΕΠ...

Για να μαζέψουν τα δισεκατομμύρια σε επιπλέον πληρωμές τόκων ή/και για να μειώσουν τα εκκρεμή τους χρέη, οι κυβερνήσεις σε χώρες όπως η Ελλάδα θα όφειλαν να αυξήσουν τους φόρους στους λαούς τους ή να περικόψουν τις δαπάνες για τις ανάγκες τους ή και τα δύο ταυτόχρονα. Τα βήματα αυτά θα παρείχαν στις κυβερνήσεις αυτές την χρηματοδότηση για να πληρώσουν τα υψηλότερα επιτόκια και να μειώσουν το συνολικό εκκρεμές τους χρέος.

Απλά: η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση πρώτα έφερε την οικονομική ύφεση στην Ελλάδα και τώρα η "ανάκαμψη" επιδιώκει να επιβάλει στον Ελληνικό λαό μια απροσδιόριστη περίοδο οικονομικής αγωνίας καθώς οι διεθνείς δανειστές παρέχουν χρηματοδότηση προς τις πλουσιότερες, μεγαλύτερες καπιταλιστικές οικονομίες αλλού, έτσι ώστε να αποφύγουν τα όσα απαιτούνται από τους Έλληνες Οι ίδιοι ηγέτες των επιχειρήσεων και των κυβερνήσεων που παρήγαγαν την κρίση διαχειρίζονται και την "ανάκαμψη" με παρόμοιο τρόπο...

2. Η συμμετοχή στο Ευρώ κάνει την αποφυγή των χειροτέρων δεινών της κρίσης αδύνατη και εκ των υστέρων δείχνει το πόσο βιαστικά και απροετοίμαστα έγινε η είσοδός μας στην ευρωζώνη (μισή ντροπή δική μας, μισή της ευρωζώνης βέβαια), με προσχηματικές συγκλίσεις στα αυθαίρετα νούμερα του Συμφώνου Σταθερότητας, χωρίς καμία μακροπρόθεσμη στρατηγική, χωρίς καμία έγνοια για το τι θα γίνει παρακάτω. Τα τυπικά χαρακτηριστικά του Ελληνικού καπιταλισμού δηλαδή. Προφανώς θα είχαμε αποφύγει πολλά, συμπεριλαμβανομένης της λεγόμενης "απώλειας ανταγωνιστικότητας", αν δεν είχαμε μπει στο Ευρώ έτσι όπως μπήκαμε. Βρεθήκαμε απροετοίμαστοι μέσα στην ΕΕ το 1981 για πολιτικούς λόγους, μπήκαμε απροετοίμαστοι στο Ευρώ το 2003 για πολιτικούς λόγους, με την (προσφάτως παταγωδώς διαψευσθείσα εμπειρικά) υπόθεση εργασίας ότι στον τούρμπο-καπιταλισμό δεν υπάρχουν πλέον σοβαρές υφέσεις και κρίσεις. Η οικονομία της χώρας γνώρισε πρωτόγνωρα χαμηλά επιτόκια τα οποία τα εξέλαβε ως τσάμπα χρήμα και τίποτα άλλο, κάτι όμως που ήταν προβλέψιμο και ορατό για όποιον είχε μια στοιχειωδώς εμπειρικά γειωμένη εικόνα της ελληνικής αστικής τάξης και του συμπλέγματος γραφειοκρατίας-εργολάβων-μμε, αλλά και του κοινωνικού μορφώματος στο οποίο αυτό ηγεμόνευε. Γύρω από το φτηνό αυτό χρήμα σχηματίστηκε μια αγορά η οποία το διακινούσε με πολλούς τρόπους, μεγάλο μέρος των οποίων διεύρυνε το ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών της χώρας επί τα χείρω. Η αγορά αυτή αποτέλεσε την ραχοκοκκαλιά της Ελληνικής εκρηκτικής ανάπτυξης της τελευταίας 15ετίας, με ενθάρρυνση από κράτος, πολιτικούς, μίντια και διαφημιστές. Ο φτηνός δανεισμός χρησιμοποιήθηκε σαν αντιστάθμισμα στην στασιμότητα της αγοραστικής δύναμης των μισθωτών. Κάποιοι βέβαια παρατηρούσαν ότι το να δανείζεσαι δυόμιση ευρώ για να αναπτύσσεσαι κατά ένα, δεν αποτελούσε μοντέλο ανάπτυξης αλλά πυραμίδα - και σημείωναν το 2006 ήδη πως:

...έχει αλλάξει και ο παραδοσιακός τρόπος διανομής εισοδήματος, καθώς η αναδιανομή γίνεται πλέον μέσω τραπεζών των οποίων τα κέρδη δεν είναι ακριβώς επιχειρηματικά, αλλά ένας μηχανισμός υπερχρέωσης της κοινωνίας μέσω του οποίου περνά και το μεγαλύτερο μέρος τού εισοδήματος. Προϊόντος του χρόνου, ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του παραγόμενου εισοδήματος θα πρέπει να εξοφλεί προηγούμενα δάνεια (τοκοχρεολύσια) περιορίζοντας έτσι το εθνικό εισόδημα που μπορεί να πάει σε κατανάλωση ή αποταμίευση».
Ο,τι δηλαδή συνέβη και με την Πορτογαλία, που ενώ είχε χαρακτηριστεί «οικονομικό θαύμα», μετά το 2000 περιέπεσε σε ύφεση.
Η ανάπτυξη μέσω δανεισμού δημιουργεί παρενέργειες στη δομή της οικονομίας και της απασχόλησης, καθώς «οι τράπεζες, λέει, δανειοδοτούν κυρίως απασχόληση και οικοδομή. Από τις 650.000 θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια οι 129.000 αφορούσαν στο λιανεμπόριο και άλλες 300.000 ήταν συναφείς με τη κατανάλωση σε κλάδους όπως το κύκλωμα αυτοκινήτου, εστιατόρια, σουβλατζίδικα». Με λίγα λόγια, θέσεις πρόσκαιρες και επισφαλείς κατά το μάλλον ή ήττον, αφού εξαρτώνται ευθέως από την (ώς πότε, άραγε) δυνατότητα του καταναλωτή να ξοδεύει, έστω και δανειζόμενος.

Επιπλέον, το συγκεκριμένο μοντέλο ανάπτυξης στηρίζεται κατά βάση στις εισαγωγές αφού «ακόμη και η οικοδομή, που αποτελούσε λοκομοτίβα ανάπτυξης στη δεκαετία του '60, μόνο τον κλάδο μετάλλου ευεργετεί».

Αλλά τέτοιου είδους ενστάσεις απορρίπτονταν συνήθως ως μηδενιστικές. Η βασική (χαλαρή) σύσταση αφορούσε εκείνη την εποχή για τον υπέρμετρο καταναλωτικό δανεισμό και μόνο... H Κομισιόν χειροκροτούσε και αυτή.

... Οπότε εύκολα γίναμε, όταν έσφιξαν τα πράγματα πολύ, το τελευταίο βουβάλι στο κοπάδι της ευρωζώνης το οποίο το περικύκλωσαν (και το τρώνε τώρα) οι ανά τον κόσμο λύκοι-επενδυτές, οι γνωστοί ανά το πανελλήνιο απαξιωτικά καλούμενοι "κερδοσκόποι" - σαν να υπάρχουν και ζημιοσκόποι σε αυτούς τους κύκλους, ή αγαθοεργούντες. (Σημειώνω πως η έξοδος από το Ευρώ δεν προκύπτει αυτόματα ως αίτημα από την θέση αυτή. Άλλο το να μην είχες μπει, και άλλο το να βγεις όντας ήδη μέσα. Όχι γενικά για το καλό της "οικονομίας", αλλά για το καλό των μη-εχόντων. Ένα ερώτημα είναι αν η Ελληνική κυβέρνηση θα έχει την επιλογή στο θέμα αυτό για πολύ).

Ίσως αξίζει να κρατήσουμε τα λόγια του Mark Weisbrot, σχετικά με την επιλογή του Ευρώ από την Ελλάδα:

"Δεν θα ευχόμουν την 'επιτυχία' της Εσθονίας σε κανέναν πληθυσμό χώρας, απλά και μόνο επειδή απέφυγε την υπερχρέωση και είναι στο δρόμο της εισόδου στο Ευρώ. Ενδέχεται να ανακαλύψουν, όπως ανακάλυψε η Ελλάδα -και η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Ιταλία - πως το κόστος της υιοθέτησης από μια χώρα ενός νομίσματος, που είναι υπερτιμημένο σε σχέση με το επίπεδο παραγωγικότητας της χώρας αυτής, είναι εν δυνάμει πολύ υψηλό μακροπρόθεσμα, ακόμα και μετά την ανάκαμψη κάποια στιγμή, των χωρών αυτών"

3. Η κρίση λειτουργεί σαν τεστ Rorsach για τον κάθε Έλληνα πολίτη: μπορεί να προβάλει τα όσα κακά και δεινά της Ελληνικής οικονομίας, της κοινωνίας, της ψυχολογίας, της εθνικής ταυτότητας θεωρεί μείζονα, ως βασικό λόγο της κατάρρευσης, χωρίς τον κίνδυνο να διαψευσθεί. Οι πολιτικές και κοινωνικές εμμονές του καθενός μας εορτάζονται λοιπόν, αποτελούν τον πυρήνα ηθικολογιών ή ασκήσεων αυτομαστίγωσης, τις ημέρες αυτές και η διεθνής διάσταση του ζητήματος παραβλέπεται ή υποτιμάται. Κάποιες βέβαια δεν είναι προσωπικές εμμονές, αλλά ταξικές και συστηματικά διασπειρόμενες. Και το σύνθημα "όλοι μαζί τα ξοδέψαμε, όλοι μαζί θα τα πληρώσουμε", έρχεται υστερόβουλα από την πλευρά εκείνων που έχουν μέγιστες ευθύνες κάθε είδους για τα έξοδα που χρεώθηκε η Ελλάδα και, μάλλον, θα υποστούν και τις λιγότερες προσωπικές θυσίες - ή θα βγουν ακόμα και κερδισμένοι από πάνω. Όπως και να έχει είναι βαθιά ανήθικο, και ενδεικτικό της παντελούς έλλειψης τσίπας της γραφειοκρατικής-μιντιακής-εργολαβικής ελίτ της χώρας, ένας εκατομμυριούχος και εξυπηρετητής δισεκατομμυριούχων, από μιντιακού άμβωνος να ψέγει έναν μεροκαματιάρη επειδή δυσανασχετεί στην προοπτική να πέσει από την χρόνια οικονομική δυσπραγία πολύ κάτω από το όριο της φτώχειας. "Ή όλοι θα πεθάνετε λοιπόν, ή όλοι θα νικήσουμε". Έχει ξανακουστεί άλλωστε στην χώρα...

4. Όλη αυτήν την αισιοδοξία περί της ευκαιρίας να "φτιάξουμε τα κακώς κείμενα" και να "εξορθολογιστούμε" επιτέλους, θα πρέπει να τη βλέπει κανείς πάντα από την οπτική γωνία ενός 30ετή κάτοχου μάστερ που εργάζεται επισφαλώς και ανασφάλιστος για ένα κομμάτι ψωμί πέντε-έξι χρόνια τώρα... υπό το πρίσμα της Κωνσταντίνας Κούνεβα και των δεκάδων αόρατων θυμάτων της εργοδοτικής αυθαιρεσίας ανά την Ελλάδα... από την σκοπιά του 50χρονου απολυμένου της Χ κλωστοϋφαντουργίας μακροχρόνια άνεργου, με οικογένεια να θρέψει. Αυτό και γιατί κάθε αλλαγή κρίνεται ηθικά πρωτίστως από τις επιπτώσεις που έχει στους ασθενέστερους και τους περισσότερους, αλλά και γιατί κατά πάσα πιθανότητα (αν δεν ανήκεις τελικά στην μειονότητα των εκλεκτών, των τυχερών, ή αν δεν μεταναστεύσεις) η κρίση θα βάλει μέχρι τώρα "ασφαλή οικονομικά" κόσμο σε θέση που θα μοιάζει με την δική τους. Υπό αυτό το πρίσμα τα πράγματα μοιάζουν αισθητά λιγότερο αισιόδοξα. Τέτοιου είδους καταστροφικές περιστάσεις, σπανίως αποδεικνύονται ευκαιρίες για τους από κάτω. Παραδοσιακά είναι οχήματα αναδιανομής προς τα πάνω (στην περίπτωση μας στην τρίτη ήδη πιο άνιση χώρα της ΕΕ). Ειλικρινά δεν μπορώ να σκεφτώ αντιπαράδειγμα. Ούτε φυσικά εκείνοι που γράφουν τις αβασιμότητες που γράφονται και λέγονται κατά κόρον.

5. Όλος αυτός ο κόσμος που οδύρεται για το αναπόφευκτο των συνεπειών της κρίσης χρέους - λες και η κρίση είναι φυσικό φαινόμενο και όχι συνέπεια πολιτικών - υμνούσε στο μεγάλο του μέρος τις διάφορες κομματικές εκδοχές της ισχυρής Ελλάδος. Το ίδιο καθησυχαστική ήταν και η Τράπεζα της Ελλάδας, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήταν αρκούντως μπλαζέ. Σημειώνω ότι ο νυν Διοικητής της ΤτΕ, πέρυσι μόλις τέτοια εποχή, θεωρούσε εφικτό το μηδενισμό του ελλείμματος με μέτρα που σήμερα θα θεωρούνταν ανώδυνα:

Γρήγορη και γενναία διόρθωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, ώστε να μηδενιστεί το 2012. Αυτό είναι εφικτό, εάν συλληφθεί μέρος της τεράστιας φοροδιαφυγής και, κυρίως, εάν επιτευχθεί ουσιαστική περιστολή της σπατάλης και βελτίωση της αποτελεσματικότητας των κρατικών δαπανών.

7. Είμαι εξαιρετικά καχύποπτος απέναντι στην συνεχιζόμενη απαξίωση της Βουλής, και όλων των βουλευτών συλλήβδην, ιδιαίτερα όταν κύριοι φορείς της είναι τα ΜΜΕ και ο Καρατζαφέρης. Ο οργισμένος κόσμος που στην πορεία φώναζε "να καεί, να καεί, το μπουρδέλο η βουλή", δεν ξέρω τι είχε υπόψη του για τις μετά το κάψιμο ημέρες, αλλά νομίζω ότι το μόνο πολιτικό πρόγραμμα με συγκροτημένο σχέδιο για αυτές είναι τύπου Παττακού. Ή νεοπαττακιστικό, βεβαίως αν κρίνω από την θέρμη με την οποία αγκαλιάζονται από διάφορες μιντιακές πηγές σενάρια συνταγματικής εκτροπής, όπου τον ρόλο των τανκς παίζουν τα κανάλια, και τον ρόλο των συνταγματαρχών οι καναλάρχες. Με ανησυχούν οι συγκλίσεις ρητορικής. Το μετά την μεταπολίτευση κάποιοι θα ήθελαν να είναι ανάλογο με το πριν.

8. Κάτσε να δούμε τι θα κάνει η στήριξη του Ευρώ και το 1 τρις, διότι και στις προηγούμενες φάσεις της τραγωδίας είχαμε στιγμιαίο ενθουσιασμό των αγορών που ακολουθήθηκε από συνέχιση της κατρακύλας... Για το δικό μας bailout, τα λέει ο Michael Hudson σε ένα εξαιρετικό κείμενό του για την Ελληνική κρίση:

"... Ας πούμε την "Ελληνική Διάσωση" με το όνομά της: ένα TARP για Γερμανούς και άλλους Ευρωπαίους τραπεζίτες και κερδοσκόπους. Τα λεφτά διατίθενται από άλλες κυβερνήσεις... σε ένα είδος εγγυοδοτικού λογαριασμού προκειμένου να μπορέσει η Ελληνική κυβέρνηση να πληρώσει τους ξένους κάτοχους ομολόγων που αγόρασαν αυτά τα χρεόγραφα σε καταρρέουσες τιμές τις τελευταίες εβδιμάδες. Θα βγάλουν περιουσίες, όπως και οι αγοραστές δισεκατομμυρίων δολαρίων credit-default swaps για τα Ελληνικά κρατικά ομόλογα, κερδοσκόπους των euro-swaps και άλλοι διάφοροι τζογαδόροι του καζίνο-καπιταλισμού...

... Το λαχείο αυτό θα το πληρώσουν οι φορολογούμενοι - οι Έλληνες εν τέλει (στην ουσία οι εργαζόμενοι, επειδή οι πλούσιοι δεν φορολογήθηκαν) - προκειμένου να εξοφληθούν οι Ευρω-κυβερνήσεις, το ΔΝΤ και ακόμα και το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ για τις δεσμεύσεις του προς τον αρπακτικό χρηματοοικονομικό τομέα. Οι πληρωμές στους κατόχους ομολόγων θα χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία για την περικοπή των δημόσιων υπηρεσιών στην Ελλάδα, των συντάξεων και άλλων δημοσίων δαπανών. Θα αποτελέσει μοντέλο για την επιβολή λιτότητας σε άλλες χώρες, καθώς οι κυβερνήσεις θα δημιουργούν ελλείμματα προϋπολογισμού εν όψει του περιορισμού των φόρων από τον χρηματοοικονομικό τομέα, ο οποίος πλουτίζει από την ανάδειξη των ψευδοοικονομικών σε διεθνή πολιτική. Έτσι οι τραπεζίτες από την πλευρά τους δεν θα έχουν μεγάλη δυσκολία να "πιάσουν" τις προβλέψεις των μπόνους τους φέτος. Και μέχρι να καταρρεύσει όλο το σύστημα, θα έχουν ξοδέψει τα λεφτά σε δικά τους, υλικά περιουσιακά στοιχεία...

...Σε πολιτικό επίπεδο ο αγώνας είναι η διάσωση της Ελλάδας από την μετατροπή της σε αντι-κράτος. Ο κλασσικός ορισμός του "κράτους" ή της κυβέρνησης είναι η δυνατότητα να επιβάλλει φόρους και να εκδίδει χρήμα. Αλλά η Ελλάδα έχει εκχωρήσει την δημοσιονομική της αρμοδιότητα στην ΕΕ και το ΔΝΤ, που τις λένε να παραβιάσει αυτό που οι θεωρητικοί της πολιτικής θεωρούν ως κορυφαίο πρόταγμα οποιασδήποτε κυβέρνησης: να δρα προς το μακροπρόθεσμο εθνικό συμφέρον. Η Ελληνική κυβέρνηση καθοδηγείται να δράσει εκ μέρους του τραπεζικού κεφαλαίου, και μάλιστα, εκείνο ξένων χωρών προκειμένου να πάρουν τα περιουσιακά της στοιχεία και όχι για την προώθηση της μακορπρόθεσμης ανάπτυξης..."

9. Παρότι πρόκειται να την ζήσουμε, δεν είναι η στιγμή να συζητήσουμε το θέμα της αποανάπτυξης, από οικολογική σκοπιά. Απλά να σημειώσουμε πως αυτό που θα υποστούμε δείχνει ότι δεν νοείται "βιώσιμη" πολιτικά αποανάπτυξη χωρίς δραματικά μεγαλύτερη εισοδηματική ισότητα, και αύξηση των επενδύσεων σε κοινωνικά αγαθά εις βάρος των ιδιωτικών (φθηνότερα, καλύτερα, εκτενέστερα και ενεργειακά αποδοτικότατα ΜΜΜ αντί για ΙΧ π.χ.)
[Παρεμπιπτόντως σημειώνω πως περιβαλλοντικά, η ύφεση κάνει καλό...]