Αγιογραφώντας

Στην αγγλική παγκόσμια πια ιδιόλεκτο της ποπ μιλούν για icons. Εκ του εικών, αλλά η λέξη δεν μπορεί να αντιδανειστεί γιατί είναι ήδη κατειλημμένη από άλλη έννοια, οπότε στην κρεολική πίτζιν που ομιλείται από τα MME παραμένει icon, λατινικά και ζει στις όχθες του μάρκετινγκ. Ο παροιμιώδης κυρ Μήτσος, μιλάει για «σύμβολα». Για αυτά θα μιλήσουμε και εμείς.

Τα σύμβολα: άνθρωποι, αντικείμενα, μορφές, είναι ανθρώπινες κατασκευές οικοδομημένες πάνω στο συλλογικό φαντασιακό. Συνοψίζουν, επικοινωνούν και ακτινοβολούν έννοιες. Το κουτάκι της κόκα κόλα ως βιομηχανικό ντιζάιν ήταν η καταναλωτική έκρηξη συμπυκνωμένη. Το άγαλμα της ελευθερίας, καλούσε και δια της εικόνας του και μόνο τους μετανάστες σε νέα γη. Το Καλάσνικωφ, και με το όνομά του απλά, εκπροσωπούσε τον φοβερό εκδημοκρατισμό της ισχύος των όπλων. Αλλά η κατασκευή του Καλάσνικωφ ως όπλου δεν πρέπει να συγχέεται με την κατασκευή του ως συμβόλου και την μετέπειτα χρήση του στην σημαία της Μοζαμβίκης και στις φωτογραφίες του ενόπλου Οσάμα. Πρόκειται για δύο τελείως διαφορετικά πράγματα που κατασκευάστηκαν από δύο τελείως διαφορετικές οντότητες: ο Καλάσνικωφ και οι τεχνικοί των σοβιετικών, κινεζικών, τσεχικών εργοστασίων έφτιαξε το φονικό εργαλείο· οι εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες του όπλου, οι φωτογράφοι, τα ΜΜΕ, ο θρύλος, ο φόβος και η προσδοκία, το σύμβολο.

Ανάλογα και με τους ανθρώπους-σύμβολα: δεν πρόκειται για ανθρώπους στα αλήθεια. Δεν είναι τα πραγματικά, θνητά, σώματά τους που αφορά το σύμβολο. Πρόκειται όπως είπαμε για συλλογικές κατασκευές: για κορυφές παγοβούνων κινημάτων, για μαζικές προβολές ελπίδων και φόβων, που αποκτούν ζωή πέρα από την ζωή των ανθρώπων που τα ενσαρκώνουν. Ο Μπολιβάρ ως σύμβολο του λατινοαμερικάνικου αντιαποικιοκρατικού αγώνα, δεν πλήττεται από την πραγματική προσωπικότητα και την φιλαρχία του Simón José Antonio de la Santísima Trinidad Bolívar y Palacios Ponte Blanco. Ο Γκάντι ως παγκόσμιο σύμβολο της ειρηνικής αντίστασης δεν μειώνεται από την (παραδοσιακή) πατριαρχικότητά του. Ούτε ο Τσε από την (γενικευμένη την εποχή του) ομοφοβία του. Οι άνθρωποι-σύμβολα, οι πραγματικοί άνθρωποι από σάρκα και οστά, δεν είναι παρά οχήματα μιας συλλογικής ψυχικής επένδυσης, στην μία ή την άλλη μορφή. Ο αεροπόρος Λιντμπεργκ («Το Επίτευγμα) ήταν φιλοναζιστής, ο Νταλί («Η Αποχαλινωμένη Φαντασία») οπαδός και χειροκροτητής ενός στυγνότατου δικτάτορα και ενός διεφθαρμένου ιερατείου. Η ζωή τους ως σύμβολα όμως, κρατά απόσταση από όλα αυτά, βασίζεται στο έργο των προηγούμενων και των συνεργατών τους και μάλιστα εμπεδώθηκε, στις δύο αυτές συγκεκριμένες περιπτώσεις, μέσω της Νέας Παγκόσμιας Εκκλησίας των ΜΜΕ.

Η ιδεαλιστική εικόνα των ηγετών ή των «ηρώων» κάθε είδους, ως υπερανθρώπων, η έμφαση στην μοναδικότητά τους, στις ικανότητες και το ταλέντο τους, ανεξάρτητα από την ακρίβειά της ή το φλερτάρισμα με τον μύθο, υποτιμά την εργασία χιλιάδων ανθρώπων πάνω στην οποία ανέβηκαν για να αποκτήσουν το status των συμβόλων. Αποκρύπτει την συλλογική συνέργεια στην κατασκευή τους. Εξιδανικεύει άστοχα αναπόφευκτα ατελείς ανθρώπους.

To icon κάθε είδους είναι λοιπόν μαζική κατασκευή. Είτε πρόκειται για έμψυχο ή άψυχο, το σύμβολο διατρανώνει όχι την μοναδικότητα των ατόμων, αλλά την κοινή τους ψυχή. Είναι η απόσταση μεταξύ της εικόνας του Αγίου ως αντικειμένου και της εικόνας του Αγίου ως λατρευτικό αντικείμενο, που αποκτά την ιερή του υπόσταση από την κοινή ευσέβεια, από την κοινή δοξασία.