Το ηφαίστειο, η κλιματική αλλαγή και οι αεροπορικές εταιρείες

Αν θέλει κανείς να δει πόσο εύθραυστο είναι όλο το σύστημα των ανθρωπίνων - και ιδίως το οικονομικό οικοδόμημα - η έκρηξη του Ισλανδικού ηφαιστείου με το δυσπρόφερτο όνομα (Eyjafjallajökull - Έιγιαφγιατλαγιοκούτλ η πλησιέστερη απόδοση σε ελληνική γραφή) ήταν η καλύτερη επίδειξη: Το σύστημα μεταφορών της Ευρώπης, και κατ’ επέκταση του κόσμου, πάγωσε από την έκρηξη και την διάχυση του νέφους ηφαιστειακής τέφρας πάνω από την ήπειρό μας.

 Για μια εβδομάδα περίπου η Ισλανδική στάχτη, διατάραξε τις ροές ανθρώπων και αγαθών ανά την Ευρώπη, αλλά και τον κόσμο. Έβλαψε φυσικά τις αεροπορικές εταιρείες (για τις οποίες περισσότερα παρακάτω), ματαίωσε συναντήσεις κορυφής, ταλαιπώρησε χιλιάδες επί χιλιάδων επιβατών, έβλαψε την Ευρωπαϊκή οικονομία συνολικά, αλλά και κάθε άλλη οικονομία που βασίζεται σε εξαγωγές αγαθών προς την Ευρώπη: Η Κένυα π.χ. έχανε 3 εκατομμύρια δολάρια  την ημέρα από την μη-εξαγωγή οπωροκηπευτικών προϊόντων, ανάλογες απώλειες υπήρξαν παντού στον κόσμο.

Διαπιστώσαμε εκ του σύνεγγυς την ισχύ των φυσικών φαινομένων, καθώς όλα αυτά δεν ήταν παρά τα αποτελέσματα μιας μέτριας για ηφαιστειακά στάνταρ, ηφαιστειακής έκρηξης. Αναρωτιέται κανείς πόσες άλλες εκπλήξεις και αποσταθεροποιήσεις επιφυλάσσει η φύση, σε έναν παγκόσμιο πολιτισμό που λειτουργεί, όπως φάνηκε,  χωρίς σχεδιασμούς εκτάκτων αναγκών…  Η κλίμακα της διαταραχής στάθηκε αφορμή για να φανούν τα όρια της υπευθυνότητας των ευρωπαϊκών, ιδιωτικών πλέον, αεροπορικών εταιρειών, αλλά και πρόσφερε μια κλίμακα για να μετρήσουμε τις αλλαγές που απαιτούνται στον τρόπο λειτουργίας της παγκόσμιας οικονομίας για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.

Τα καλά της Ευρωπαϊκής  ισχυρής παράδοσης ρυθμίσεων

Οι αεροπορικές εταιρείες αποσταθεροποιήθηκαν αρκούντως βεβαίως: υπολογίζουν πως έχασαν κάπου 1,2 δις. Ευρώ σε έσοδα την προηγούμενη εβδομάδα από την παύση των πτήσεων. Δεν υπάρχει βέβαια ανάλογος υπολογισμός και για τα αντίστοιχα έξοδα - π.χ. καύσιμα – που αποφεύχθηκαν, ούτε συνυπολογίστηκε το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος των επιβατών που δεν πέταξαν με την απαγόρευση, πέταξαν αμέσως μετά, με την άρση της– άρα ένα ποσό από αυτά τα έσοδα απλά αναβλήθηκαν. Μέσα στο χάος, είχαν ήδη αρχίσει να κατηγορούν τις κυβερνήσεις της Ευρώπης και την ΕΕ για «υπερβολική αντίδραση», βασισμένοι στο ότι κανένας δεν έχει ιδέα ποιο είναι το ασφαλές όριο συγκέντρωσης ηφαιστειακής τέφρας μέσα στο οποίο μπορεί να πετάξει ασφαλώς ένα εμπορικό αεροπλάνο. Όμως ξέρουμε πως δύο τουλάχιστον αεροπλάνα που έτυχε να πετάξουν είχαν σοβαρό πρόβλημα, ενώ οι κατασκευάστριες εταιρείες των αεροσκαφών, προειδοποιούν για την σοβαρότητα του κινδύνου, και άμεσα, αλλά και στο μέλλον, εξαιτίας των βλαβών που προκαλούν στον κινητήρα. Οι βλάβες στον κινητήρα των αεροσκαφών είναι ορατές και σε μαχητικά αεροπλάνα της Φινλανδικής Πολεμικής Αεροπορίας που έκαναν δοκιμαστικές πτήσεις μέσα στο νέφος της τέφρας. Με άλλα λόγια οι αεροπορικές εταιρείες στην Ευρώπη απαιτούσαν το δικαίωμα να ρισκάρουν με την ζωή των επιβατών τους, χρησιμοποιώντας την αβεβαιότητα για την ακριβή γεωγραφική κατανομή και συγκέντρωση σωματιδίων τέφρας σε διάφορα ύψη ως επιχείρημα υπέρ της ρυθμιστικής απραξίας. Ευτυχώς οι ρυθμιστικές αρχές της ΕΕ διατηρούν ακόμα την σοβαρότητά τους

Η πίεση αυτή ίσως να μην ήταν παρά προετοιμασία για την απαίτηση ενίσχυσης από τις Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Ενισχύσεις που κρίθηκαν παράνομες από την ΕΕ π.χ. στην περίπτωση της Ολυμπιακής. Βέβαια οι Ευρωπαϊκές αερογραμμές, ιδιωτικοποιημένες πλέον, υπολογιζόταν πως θα είχαν ζημιά φέτος – πριν την παύση πτήσεων λόγω της τέφρας – περί τα 2 δισ. Ευρώ. Οπότε μια επιδότηση θα βοηθούσε τους μετόχους τους.  Πρόκειται για άλλη μια εκδοχή του κλασσικού προτάγματος του υπαρκτού καπιταλισμού: κοινωνικοποιούμε τις ζημιές και ιδιωτικοποιούμε τα κέρδη.

Το κλίμα εκεί ψηλά

Η έκρηξη όμως του Eyjafjallajökull, μας έδειξε και κάτι σημαντικό για την κλιματική αλλαγή: Υπολογίστηκε πως το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) που εκλύθηκε όλες αυτές τις ημέρες από το ηφαίστειο είναι λιγότερο (από 15 έως 50%), από το διοξείδιο του άνθρακα που ΔΕΝ εκλύθηκε από τις πτήσεις που ματαιώθηκαν. Με δεδομένο ότι το διοξείδιο του άνθρακα δεν είναι το μόνο, ούτε και το «δραστικότερο» κλιματικά, αέριο του θερμοκηπίου που εκλύεται από τους κινητήρες των αεροπλάνων, ενώ αντίθετα η ηφαιστειακή έκρηξη δρα συνολικά «ψύχοντας» την ατμόσφαιρα (λόγω της «σκίασης» ας πούμε της επιφάνειας της γης από το διάχυτο πέπλο της τέφρας), αποκτά κανείς μια αίσθηση της κλίμακας της ανθρώπινης επίδρασης στην γήινη ατμόσφαιρα και εξ αυτής και στο κλίμα.

Η παγκόσμια αεροπορική βιομηχανία προκαλεί με τις δραστηριότητές της την εκπομπή, κάθε χρόνο, τρεισήμισι φορές περισσότερου διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, από ότι ΟΛΗ η ηφαιστειακή δραστηριότητα ΟΛΩΝ των ηφαιστείων του κόσμου.  Πρόκειται για κολοσσιαίο νούμερο. Ιδίως όταν σκεφτεί κανείς πως δεν μιλάμε παρά για το 3% των σχετικών ανθρωπογενών εκπομπών στον πλανήτη, αλλά και πως, όπως είπαμε, το CO₂, δεν είναι το μόνο αέριο του θερμοκηπίου που εκλύεται από τις αεροπορικές πτήσεις.  Με άλλα λόγια οι παγκόσμιες εκπομπές CO₂ είναι πάνω από εκατό φορές περισσότερες από εκείνες που προκαλεί η ηφαιστειακή δραστηριότητα παντού στον πλανήτη. 

Μια ματιά στις εικόνες της έκρηξης (που δεν εξέπεμψε παρά λιγότερο από ένα τρίτο των μέσων παγκόσμιων ηφαιστειακών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα ημερησίως) λοιπόν,  μας δίνει μια κλίμακα της έκτασης της ανθρωπογενούς διαταραχής της ατμόσφαιρας.

Και ξαναγυρνάμε έτσι στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα: Οι «αεροπορικές» εκπομπές αερίων θερμοκηπίου υπό κανονικές συνθήκες (δηλαδή αν δεν συμβεί κάποιο νέο οικονομικό κραχ και αν δεν υπάρξει παρέμβαση για τον περιορισμό τους, ή κάποια δραματική βελτίωση των καυσίμων που χρησιμοποιούνται), υπολογίζεται πως θα αυξηθούν σαν ποσοστό των παγκοσμίων ρύπων θερμοκηπίου τα επόμενα χρόνια. Αν οι μερικές μέρες περιορισμού των πτήσεων, στο 60% της Ευρώπης, προκαλούν παράλυση των πάντων, καταλαβαίνει κανείς την κλίμακα της παρέμβασης που χρειάζεται στην λειτουργία του παγκόσμιου συστήματος για τον περιορισμό της έκλυσης αερίων θερμοκηπίου. Ιδίως όταν οι εκπομπές  θα πρέπει να περιοριστούν δραματικά μέσα στις επόμενες δεκαετίες, απλά και μόνο για να έχουμε σαν ανθρωπότητα μια πιθανότητα να αποφύγουμε τα χειρότερα. Γίνεται έτσι σαφές πως το είδος της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης που είναι συμβατό με τον περιορισμό των αερίων ρύπων είναι ασύμβατο με τα πράγματα όπως έχουν σήμερα.

Το καπνισμένο  Έιγιαφγιατλαγιοκούτλ, λειτουργεί σαν δείκτης κλίμακας στον χάρτη των μεταβολών που πρέπει να γίνουν για την άμβλυνση των συνεπειών της υπό εξέλιξη κλιματικής αλλαγής.