Η κατασκευή

Έγραψα την περασμένη εβδομάδα για την περίπτωση του νέου πρωθυπουργού της χώρας και τα μυστηριώδη σκαμπανεβάσματα της δημόσιάς του εικόνας. Όμως το θέμα δεν αφορά τον Γιώργο Παπανδρέου και μόνο. Η δημόσια αποδεκτή πραγματικότητα συνδιαμορφώνεται από διατεταγμένους μηχανισμούς, που αντιλαμβάνονται την κατασκευή της πραγματικότητας ως προνομιακό πεδίο άσκησης πολιτικής ηγεμονίας, αλλά και από μηχανισμούς της αγοράς, που αγοραία διαπράττουν την διαφημιστική τους παραπλάνηση, ως οφείλουν άλλωστε.

Έρχομαι και ξανάρχομαι στο θέμα αυτό γιατί, ο απλοϊκός εμπειρισμός μου, η θετική επιστημονική μου παιδεία, ταράζονται από το μέγιστο θαύμα της τεχνητής αποσύνδεσης του εμπειρικά πραγματικού από το κοινώς και επισήμως  συμφωνημένο ως πραγματικό. Με σοκάρει η κατασκευή και η ανακατασκευή αυτή, οι απότομες και αναιτιολόγητες σιωπές για κραυγάζουσες καταστάσεις. Με φρικάρει η ανάδειξη του μηδαμινού και ασήμαντου σε κοσμικής κεντρικότητας ζήτημα.

Η Ελλάδα είναι και σχετικά νέα στο παιχνίδι, ή τέλος πάντων στο σύγχρονο παιχνίδι. Ακόμα (αλλά πόσο ακόμα;) δεν έχουμε ανθρώπους να βγαίνουν στον δρόμο διαμαρτυρόμενοι επειδή κάποιος τους προσφέρει δωρεάν περίθαλψη και να διαδηλώνουν υπέρ εκείνων που τους ληστεύουν. Μέχρι πρότινος η σχετική εγχώρια προπαγάνδα ήταν σταλινικής τυπολογίας: μια μεγάλη, κρατικά ελεγχόμενη ντουντούκα τόσο κραυγαλέα και ορατή που δημιουργούσε αυθόρμητα την ίδια της την αντίστασή. Οι πιο δόλιες και επεξεργασμένες παραπλανήσεις, περνούσαν μέσω των σχολείων και της εκκλησίας. Άντε και με φήμες και διαδόσεις. Μέχρι εκεί. Πράγματα θεσμικά αντιμετωπίσιμα δηλαδή, πράγματα απέναντι στα οποία υπάρχουν στρατηγικές άμυνας.

Αλλά με την είσοδο του διαφημιστικού λόγου, της ιδιωτικής τηλεόρασης, των τεχνικών των Δημοσίων Σχέσεων, υπάρχουν πλέον τρόποι να πείσεις τον κόσμο πως χρειάζεται τερατώδη οχήματα 55000 κυβικών για να σουλατσάρει στα στενά του Ψυρρή, πως το Χ απορρυπαντικό νοιάζεται για το περιβάλλον, πως τα γουρούνια έχουν φτερά και πετούν τις νύχτες μαζί με τους γαϊδάρους ως την Ατλαντίδα και πίσω. Πόσο μάλλον για να πείσεις σχετικά με την αξία ή την μοχθηρία ή την ανικανότητα του ενός ή του άλλου πολιτικού...

Case study: Αλέξης Τσίπρας

Εσκεμμένα ή μη, η δύναμη του – ολιγοπωλιακού – συστήματος μιντιακής προβολής, είναι τεράστια. Mέσα από τις χαραμάδες του περνάνε ολόκληρα πολιτικά φαινόμενα. Πάρτε για παράδειγμα π.χ. τη δημοσκοπική έκρηξη του ΣΥΡΙΖΑ την προπερασμένη άνοιξη. Σίγουρα υπήρχαν αντικειμενικές συνθήκες ευνοϊκές για την αριστερά, με το ΠΑΣΟΚ υπό διάλυση και αλληλοσπαρασσόμενο, αλλά ο λόγος ισχυρίζομαι που ο ΣΥΡΙΖΑ απογειώθηκε εκείνη την εποχή ήταν πως για πρώτη φορά μεταπολιτευτικά, ο κόσμος υπέστη έναν διαρκή και ως επί το πλείστον θετικό καταιγισμό εικόνων και συνεντεύξεων του νέου και νεαρού αρχηγού του. Την ίδια στιγμή κανένα αντικειμενικό έμμεσο στοιχείο δεν τεκμηρίωνε την άνοδο της ουσιαστικής πολιτικής επιρροής του ΣΥΡΙΖΑ στο 20%: μικρή άνοδο είχε στις φοιτητικές εκλογές, μικρή άνοδο στα εργατικά συνδικάτα, μικρή σχετικά ήταν η οργανωτική του διεύρυνση. Αλλά ήταν τεράστια η δημοσκοπική μεγέθυνση. Επρόκειτο για στιγμιαία αμέλεια. Η οποία επανορθώθηκε: Την ίδια περίπου εποχή που αρχίζει η αποκατάσταση της εικόνας του Γεωργίου Παπανδρέου, όλως συμπτωματικά, αρχίζει και μια συστηματική επίθεση απαξίωσης και μομφής ή αποφυγής θετικής αναφοράς από τον τύπο και την τηλεόραση εναντίον του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ και του σχήματος συνολικά, τέτοιας διάρκειας, έντασης και γενικότητας που όμοιά της δεν έχει ξαναϋπάρξει τουλάχιστον μεταπολιτευτικά. Ευθεία συνέπεια ήταν η γραμμική σχεδόν μείωση του 18%+ σε 5% μέσα σε 15 μήνες. Γραμμική, το τονίζω: δεν υπάρχει καμία δημοσκοπική ένδειξη επιτάχυνσης της πτώσης με τα γεγονότα του Δεκέμβρη, μια άλλη υπόθεση όπου η κατασκευή της πραγματικότητας από τα ΜΜΕ όχι απλά διαμόρφωσε την εικόνα, αλλά ξανάγραψε και την γενική μνήμη για τα γεγονότα, μέσα σε ελάχιστους μήνες. Και η ατεκμηρίωτη επιβολή της ιδέας της «ξαφνικής πτώσης» του ΣΥΡΙΖΑ τον Δεκέμβρη  έχει πολιτικές επιπτώσεις και οδήγησε σε συγκεκριμένες πολιτικές πιέσεις.

Τον Σεπτέμβρη του 2009, με τον ΣΥΡΙΖΑ αυτοτραυματισμένο βαριά, υπήρχε πλέον τμήμα των ΜΜΕ που είχε συμφέρον την μη-απαξίωση του Αλέξη Τσίπρα, προκειμένου να φθείρει όσο ήταν δυνατόν περισσότερο το ΠΑΣΟΚ. Αυτό επέτρεψε την ανάδειξη της επικοινωνιακά βελτιωμένης εικόνας του με όρους σχετικής ισοτιμίας. Και ο ίδιος είχε πλέον την εμπειρία να εκμεταλλευτεί την δυνατότητα που του προσφέρθηκε και να αναστρέψει το κλίμα για το κόμμα του. Αλλά ακριβώς ο ίδιος άνθρωπος ο οποίος χλευάζονταν τον Ιούνιο, με ίδια ρητορική, ιδέες, κομματική γραμμή και την ίδια πολιτική θέση, αναδείχθηκε επικοινωνιακά σε θριαμβευτή. Αυτό παρότι μια ψύχραιμη ανάγνωση θα οδηγούσε στην προφανή εκτίμηση πως αν σου άρεσαν αυτά που έλεγε και πώς τα έλεγε ο Τσίπρας τον Σεπτέμβρη, θα έπρεπε να σου αρέσουν και τον Ιούνιο, ή τον Μάρτιο. Το ίδιο αν δεν σου άρεσαν...

 ...

Προφανώς το πλαίσιο αυτό δεν είναι χωρίς ρωγμές χωρίς περιθώρια. Προφανώς υπάρχουν δυνατότητες χειρισμού του, προφανώς δεν είναι ολοκληρωτικό. Υπάρχουν πλέον μηχανισμοί παράκαμψης αυτού του πέπλου συμφερόντων και κενόλογης επικοινωνιολογίας. Υπάρχουν κοινωνικές ομάδες που δεν τις αγγίζει καν. Άνθρωποι που είναι πονηρεμένοι.

Όμως βασικό εργαλείο για την ευκταία αποδυνάμωσή του, είναι η αναγνώριση και η κατανόηση της λειτουργίας του.