Κλείσε το φως να κοιμηθούμε

Πρόκειται για παρεξήγηση προφανώς: αν το να κλείσουμε όλοι, ένα βράδυ, για μια ώρα τα φώτα του σπιτιού μας, του μαγαζιού μας, των δρόμων μας κοκ. παγκοσμίως είναι ακτιβισμός, τότε η έννοια ακτιβισμός δεν είναι συνώνυμη του αγγλικού activism, η οποία αναφέρεται σε έντονη και άμεση δράση εναντίον των στόχων του ακτιβισμού (π.χ. απεργίες και συγκρούσεις). Έτσι για παράδειγμα ακτιβισμός στο θέμα της κλιματικής αλλαγής (επί της ουσίας), ήταν οι διαδηλώσεις για την ματαίωση των νέων λιθανθρακικών σταθμών ενέργειας που σχεδίαζε η καταπληκτικά οικολογική κυβέρνησή μας. Το να σβήνεις για λίγο τους διακόπτες, είναι ίσως μια συμβολική κίνηση, μια πράξη σιωπηρής διαμαρτυρίας – στην καλύτερη περίπτωση. Ακτιβισμός όμως δεν είναι. Και όλως παραδόξως η συμβολική κίνηση γνωρίζει πολύ μεγαλύτερη δημοσιότητα από την ουσιαστική...

Πέραν τούτων, αν η εξαιρετικά νεφελώδης έννοια της κοινωνίας των πολιτών (που έχει υποκαταστήσει σημειώνω όλο και περισσότερο τις μάλλον σαφέστερες λέξεις, λαός, κοινωνία, κινήματα, συλλογικότητες κοκ) ορίζεται μέσω συμβολικών κινητοποιήσεων αυτού του τύπου, αυτό σημαίνει και την περιθωριοποίησή της στον χώρο των γραφικών, χαριτωμένων πλην ανούσιων πρωτοβουλιών ή χειρότερα ακόμα, στον χώρο των εργαλείων κατασκευής κοινωνικής συναίνεσης.

Διότι καλό είναι να νιώθουμε πως κάνουμε κάτι για τον πλανήτη κτλ., αλλά είναι καλό αυτό μόνο όταν κάνουμε όντως κάτι καλό για τον πλανήτη. Το σβήσιμο των φώτων θα προσφέρει την ψευδαίσθηση της συμμετοχής σε μια διαμαρτυρία, την ψευδαίσθηση πως γίνεται κάτι για το κλίμα – την ψευδαίσθηση κυρίως πως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν απαιτεί παρά συμβολικές και εύκολες ενέργειες. Διδάσκει δηλαδή το αντίθετο από ότι ισχύει: η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής απαιτεί την συνολική αναθεώρηση του ενεργειακού μοντέλου της ανθρωπότητας, απαιτεί τον ανασχεδιασμό της οικονομίας, απαιτεί συνεπώς εξαιρετικά «άβολες» αρχικά αλλαγές τρόπου ζωής των μεσοαστικών στρωμάτων της Δύσης (και όχι μόνο φυσικά), αλλά και την συμμετοχή τους σε μια πολιτική σύγκρουση με ισχυρότατους οργανωμένους πόλους οικονομικής εξουσίας, που θεωρούν πως έχουν συμφέρον να μην αλλάξει τίποτα για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Αυτή η ψευδής ευκολία της συμβολικής διαμαρτυρίας δεν εξαντλείται στο θέμα της κλιματικής αλλαγής: η αντιμετώπιση του AIDS δεν θέλει κορδέλες και γιορτές, θέλει λεφτά για έρευνα, λεφτά για πρόληψη, λεφτά για εκπαίδευση τα οποία θα πληρώσει ο φορολογούμενος της Δύσης (με την ευρεία έννοια) κυρίως. Αντίστοιχα, η εκστρατεία του «Να Κάνουμε την Φτώχεια Ιστορία», αποδείχθηκε ανεπαρκής για την εκπλήρωση του μετριοπαθούς της αυτού στόχου, καθώς ούτε ο Μπόνο ο ίδιος (βοήθειά μας) δεν κατάφερε να την εξαλείψει. Ίσως επειδή η παγκόσμια φτώχεια δεν είναι κάτι το οποίο μπορεί κανείς να εξορκίσει δια των χορών (σε μια μεταμοντέρνα παραλλαγή του ινδιάνικου χορού της βροχής, ή των τελετών εξορκισμού δαιμόνων), αλλά παγιωμένο καθεστώς, διεθνές μάλιστα και συστατικό στοιχείο του διεθνούς συστήματος, το οποίο δεν αλλάζει παρά με οξύτατους πολιτικούς αγώνες: πόσοι στην Δύση είναι έτοιμοι να βγουν σε γενική απεργία π.χ. προκειμένου να αρθούν τα χρέη των χωρών του Τρίτου Κόσμου, ειδικά στην σημερινή παγκόσμια συγκυρία; Λιγότεροι από όσους θα πάνε σε μια συναυλία των U2 πάντως.

Όταν το συμβολικό γίνεται άλλοθι για την ουσιαστική αδράνεια, για την υποτίμηση των δυσκολιών, χωρίς ούτε καν ένα απτό αποτέλεσμα (σε αντίθεση π.χ. με τις δεντροφυτεύσεις που είναι μεν συμβολικές, φυτεύουν πραγματικά δέντρα τουλάχιστον δε), αλλά και κατευνασμός, αναρωτιέται κανείς για τον στόχο του, επί της ουσίας. Αν η «κοινωνία των πολιτών» δεν μπορεί να πετύχει περισσότερα από το να κατασκευάζει μια εύληπτη καρικατούρα ακτιβισμού 0%, τότε οι «Μ»-ΚΟ και οι συμπράττοντες σε αυτήν ουσιαστικά είναι κυβερνητικότατα και εξουσιαστικότατα εργαλεία κατασκευής ικανοποίησης για την ελάχιστη δυνατή δράση. Η οποία όμως ως γνωστόν δεν αρκεί.