Δημοψηφίσματα και πραγματικότητα

Το Βήμα δημοσιεύει σήμερα άρθρο του Γιάννη Πρετεντέρη, στο οποίο ο αρθρογράφος κάνει ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με τα δημοψηφίσματα, επ' αφορμή του Ιρλανδικού "όχι". Όλες οι παρατηρήσεις είναι εσφαλμένες ή αμφισβητήσιμες, και μπαίνω στον κόπο να τις απαντήσω γιατί αποτελούν επιχειρήματα που έχουν ακουστεί και ακούγονται συνέχεια χωρίς να υποβληθούν στην βάσανο του ελέγχου.

Υπάρχουν δύο απόψεις περί δημοκρατίας οι οποίες συγκρούονται πάνω στο πεδίο των δημοψηφισμάτων. Η μία λέει πως το σύστημά μας είναι αντιπροσωπευτική δημοκρατία ακριβώς γιατί οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί μας είναι σε θέση καλύτερα από μας να κατανοήσουν και να επεξεργαστούν σύνθετα ζητήματα. Η δεύτερη θεωρεί την αντιπροσωπευτική δημοκρατία παραχώρηση της (άμεσης) Δημοκρατίας στην πρακτικότητα, και επιζητεί την όλο συχνότερη και όλο και αποφασιστικότερη, άμεση συμμετοχή των πολιτών στην λήψη αποφάσεων - με την παράλληλη πληροφόρηση και συζήτηση των κρίσιμων θεμάτων, σε κάθε επίπεδο τοπικό, εθνικό και υπερεθνικό, και όχι μόνο με δημοψηφίσματα αλλά και με άλλες μεθόδους συμμετοχής των πολιτών. Το παρόν ιστολόγιο τάσσεται σθεναρά υπέρ της δεύτερης εκδοχής, θεωρεί ελλειμματικά δημοκρατική την πρώτη και σπεύδει να απαντήσει στα λεγόμενα του κ. Πρετεντέρη, τα οποία, όπως είπαμε, δεν είναι ο μόνος που τα αναφέρει.

1.

Το δημοψήφισμα είναι μια σοβαρότατη συνταγματική διαδικασία, η οποία επιστρατεύεται κυρίως σε πολιτειακά ζητήματα ή, πάντως, για σοβαρότατα ερωτήματα τα οποία μπορούν χωρίς παρερμηνείες να απαντηθούν με ένα «ναι» ή ένα «όχι».

Επειδή αναφερόμαστε στο δημοψήφισμα για την Συνθήκη της Λισαβώνας, η αποδοχή η μη της Συνθήκης είναι αναμφισβήτητα ένα σοβαρότατο ζήτημα το οποίο χωρίς παρερμηνείες μπορεί να απαντηθεί με ένα "ναι" ή ένα "όχι". Αποδεδειγμένα δηλαδή. Παραδείγματα "σοβαρότατων" ερωτημάτων που έχουν απαντηθεί ανά τον κόσμο με δημοψηφίσματα: 1, 2, 3, 4.

2.

Στην ευρωπαϊκή ιστορία το δημοψήφισμα (με πρώτο διδάξαντα τον Λουδοβίκο Βοναπάρτη...) αποτελεί συνήθως δεξιά πρακτική, σε αντίθεση με τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς που θεωρούνται η πάγια επιλογή της δημοκρατικής Αριστεράς. Να θυμίσω ότι ο Φρανσουά Μιτεράν χαρακτήρισε τη δημοψηφισματική πρακτική του στρατηγού Ντε Γκωλ «μόνιμο πραξικόπημα»

Η πρώτη διδάξασα ήταν η Γαλλική Επανάσταση, η οποία έθεσε το σύνταγμα του 1793 προς έγκριση σε δημοψήφισμα. Δεν ξέρω από που έρχεται κανείς στην συζήτηση αλλά η Γαλλική επανάσταση δεν μου μοιάζει ιδιαίτερα δεξιά. O Ναπολέων Βοναπάρτης ακολούθησε με τρία δημοψηφίσματα στις αρχές του 19ου αιώνα που σχεδόν σίγουρα το αποτέλεσμα όλων ήταν προϊόν εκτεταμένης νοθείας, όπως προϊόν εκτεταμένης νοθείας ήταν μάλλον και οι εκλογές και τα δημοψηφίσματα του Λουδοβίκου Βοναπάρτη - o Lynn M. Case ειδικός της περιόδου αυτής, στο French Opinion on War and Diplomacy during the Second Empire, έγραφε πως οι νόθες εκλογές και δημοψηφίσματα της εποχής δεν λαμβάνονταν σοβαρά υπόψη ως μέτρα της κοινής γνώμης από τον ίδιο τον Λουδοβίκο τον ΙΙΙ. Καταλήγουμε λοιπόν στο ότι η "δεξιά πρακτική" είναι τα νόθα, δημοψηφίσματα. Η αριστερά από όσο γνωρίζω ήταν σχεδόν πάντα και παντού στην Ευρώπη υπέρ των δημοψηφισμάτων σε θέματα συνταγματικώς θεμιτά (όρος ουσιώδης). Ο Μιττεράν όπως ξέρουμε έκανε το δημοψήφισμα του 1992 για το Μάαστριχτ και ο Ντε Γκώλ παραιτήθηκε μετά από την ήττα του στο δημοψήφισμα του 1969. Ο Μιττεράν χαρακτήριζε ως μόνιμο πραξικόπημα την γενική (και όχι την δημοψηφισματική) πρακτική του Ντε Γκωλ και το Σύνταγμα που προώθησε ο στρατηγός. Η wikipedia λέει σχετικά (περιγράφοντας το περιεχόμενο του βιβλίου του Μιττεράν Le Coup d'État permanent) πως το βιβλίο "επέκρινε την προσωπική εξουσία του Ντε Γκωλ, την αδυναμία του κοινοβουλίου και της κυβέρνησης, τον αποκλειστικό έλεγχο των εξωτερικών υποθέσεων και της Άμυνας από τον Πρόεδρο κτλ". Λέξη για τα δημοψηφίσματα - πρακτική που δεν είχε κανέναν ενδοιασμό όπως είπαμε να χρησιμοποιήσει ως πρόεδρος το 1992.

3.

...δεν είναι τυχαίο ότι όλα σχεδόν τα δικτατορικά καθεστώτα, από την ελληνική χούντα ως τον Πινοσέτ, μεθόδευσαν την προσπάθεια νομιμοποίησής τους μέσα από δημοψηφίσματα. Αυτό δεν τα κατέστησε δημοκρατικότερα.

Όπως είπαμε και παραπάνω, τα δικτατορικά καθεστώτα προσπάθησαν να νομιμοποιηθούν μέσα από νόθα και ελεγχόμενα δημοψηφίσματα. Η νοθεία είναι εκείνη που δεν τα κατέστησε δημoκρατικότερα, όχι τα δημοψηφίσματα. Μάλιστα, μπορεί κανείς να πει πως στην περίπτωση της Χιλής η διεθνής και η εσωτερική πίεση ήταν αυτή που οδήγησε στην διοργάνωση του δημοψηφίσματος του 1988 (που ο Πινοσέτ έχασε παρά την τρομοκρατία και τον φόβο) που αποδείχθηκε κομβικό για την επαναφορά της χώρας στην δημοκρατία.

4.

...μια δημοψηφισματική διαδικασία [δεν] διασφαλίζει το ευρύτερο δημόσιο συμφέρον... αν γινόταν δημοψήφισμα το 1980, ο ελληνικός λαός θα απέρριπτε την είσοδο στην ΕΟΚ. Πιστεύει κανείς ότι μια τέτοια απόφαση θα υπηρετούσε το συμφέρον του τόπου; Και έπασχε άραγε από έλλειψη δημοκρατικότητας ο Ανδρέας Παπανδρέου όταν δεν προχώρησε σε δημοψήφισμα μετά την εκλογή του;

α. Αμφιβάλλω αν θα απέρριπτε ο Ελληνικός λαός το 1980 την είσοδο στην ΕΟΚ (και αν γινόταν δημοψήφισμα θα ήταν ενδιαφέρον να βλέπαμε την στάση του ΠΑΣΟΚ τότε σε αυτό). Τα νούμερα δεν ήταν απλές αθροίσεις προσδοκούμενων κομματικών ψήφων. Γνωρίζω αρκετούς ΠΑΣΟΚους τότε που σίγουρα θα ψήφιζαν υπέρ της εισόδου στην ΕΟΚ το 1980. Το αν ένα αντίθετο αποτέλεσμα θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του τόπου δεν το γνωρίζω διότι δεν μπορώ να κάνω το πείραμα. Ας πούμε ότι από την άλλη οι ευκαιρίες κακοδιαχείρισης και εκμαυλισμού μέσω Ευρωπαϊκών κονδυλίων δεν θα ανέκυπταν έτσι όπως ανέκυψαν την δεκαετία του 1980.
β. Η λογική του επιχειρήματος αυτού οδηγεί στην αμφισβήτηση της καθολικής εκλογικής διαδικασίας. Κανένας δεν εγγυάται πως μια διαδικασία εθνικών εκλογών θα διασφαλίσει σώνει και καλά "το συμφέρον του τόπου" (εκ των υστέρων κρινόμενη, έστω). Θα μπορούσε κανείς να αντερωτήσει τον κ. Πρετεντέρη αν θεωρεί πως η εκλογή του Καραμανλή το 2004 αντί του κ. Παπανδρέου ήταν προς το συμφέρον του τόπου.
γ. Ανεξάρτητα από όλα αυτά ο Ανδρέας Παπανδρέου εξελέγη ψευδόμενος περί ΕΟΚ. Αυτό δεν δείχνει και δημοκρατική αγωνία...

5.

Δεν είναι καν διαπιστωμένο ότι μια δημοψηφισματική ετυμηγορία απαντάει στο ερώτημα το οποίο της τίθεται. Σύμφωνα με όλες τις ερμηνείες, οι Γάλλοι απέρριψαν το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα επειδή ήθελαν να εκφράσουν τη δυσαρέσκειά τους για τον Σιράκ

Σύμφωνα με ποιες ερμηνείες; Έχουν γίνει δημοσκοπικές έρευνες μετά το δημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα στην Γαλλία και στην Ολλανδία. Η εικόνα δεν είναι τόσο απλή.

6.

Τα δημοψηφίσματα προκρίνονται κυρίως από την άκρα Δεξιά, την άκρα Αριστερά και άλλες δυνάμεις εκτός συστήματος, οι οποίες προσδοκούν να αθροίσουν τις ψήφους τους στη μοναξιά του παραβάν και να μεγιστοποιήσουν τη «βλαπτικότητά» τους.

Άντε πάλι: αυτό το δημοψήφισμα π.χ. ποιος ακροδεξιός και ακροαριστερός το προέκρινε; Όταν ο Σαρκοζύ υιοθετεί την μισή Λεπενική ρητορική περί ξένων, και ο Μπράουν καταστρατηγεί την Μάγκνα Κάρτα με τις ψήφους του DUP δεν έχουμε συνεργασία "βλαπτικών". Αυτοί προκύπτουν, όταν το 61% των (ακραίων αναμφίβολα) Γάλλων ψηφοφόρων των Σοσιαλιστών και των Πρασίνων π.χ. ψηφίζουν "όχι" μαζί με τους (συνεργάτες τους ούτως ή άλλως) Κομμουνιστές... Ο ΓΠ αναφέρει το παράδειγμα του "καταποντισμού" της "άκρας αριστεράς" στις περσινές Γαλλικές εκλογές. Θα μπορούσε όμως να αναφερθεί και στον τριπλασιασμό των ψήφων του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Ολλανδίας (που βρίσκεται στα αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ) το οποίο ενισχύθηκε από την πειστική και τεκμηριωμένη καμπάνια του εναντίον του Ευρωσυντάγματος.

Καταλήγω με την διαπίστωση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης του Ιρλανδικού "όχι" που έχει γίνει μόνιμο χαρακτηριστικό των δημοψηφισμάτων ανά την Ευρώπη και δεν είναι εύλογο να υποθέσει κανείς ότι αυτό οφείλεται σε "άγνοια". Μάλλον στο συμφέρον της κάθε τάξης, όπως επιχειρηματολογείται και στην ενδιαφέρουσα ανάλυση του Κέβιν Ο' Ρουρκ:

Μια ματιά στον εκλογικό χάρτη αρκεί για να επιβεβαιώσει όσα οι προηγούμενες δημοσκοπήσεις έδειχναν: η Ιρλανδική ψήφος ήταν χωρισμένη ταξικά με ξεκάθαρο και ανησυχητικό τρόπο. Στις πιο πλούσιες συνοικίες του Δουβλίνου... όπου ακόμα και ένα απλό σπίτι μπορεί να κοστίζει πάνω από 1 εκατομμύριο € (αν και αυτό αλλάζει πλέον), το 60% και περισσότερο ψήφισαν υπέρ της συνθήκης. Στις εργατικές περιοχές της πόλης, ήταν το "όχι" που συγκέντρωσε πάνω από 60%...