Η πυραμίδα της διαφθοράς και η ηθική οργή
Πριν μιλήσουμε λεπτομερώς για τα άλλα... Είχα γράψει αλλού:
Εδώ θέλω να πάω ένα βήμα πιο πέρα. Διότι η ηθικολογία είναι εκτονωτική δεν μπορεί όμως να υποκαταστήσει την σκέψη. Σε μια συγκυρία κρίσης και κατάρρευσης στην Ελλάδα, δυναμίτισης του Ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και επάλληλων παγκόσμιων κρίσεων, η αντιμετώπιση της πραγματικότητας μέσω μιας σειράς ηθικών πανικών και τυφλής αγανάκτησης, δεν προσφέρει τίποτα. Σε κανένα επίπεδο.
Θέλω να πω λοιπόν πως η διαφθορά στην Ελλάδα δεν είναι το παράσιτο, η ασθένεια που κουβαλούν διάφοροι "επίορκοι πολιτικοί"... είναι ο ίδιος ο οργανισμός, ή τέλος πάντων κάτι τόσο στενά δεμένο με τον οργανισμό της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας, ώστε να αποτελεί τμήμα του ζωτικό χωρίς το οποίο θα έφθινε και θα πέθαινε. Σε κάθε επίπεδο η διαφθορά χρησιμεύει σαν λιπαντικό για μια σκουριασμένη μηχανή που την απαιτεί για να πάρει μπρος. Υπάρχουν ιεραρχίες συμμετοχής σε αυτήν σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας: μια πυραμίδα, ένα αεροπλανάκι συνέργειας μέσω της οποίας η βάση (όταν έχει την επιλογή) δωροδοκείται με πενταροδεκάρες προκειμένου να συγκατανεύσει σε μια κλιμακούμενη αγριότητα φαγοποσίας δημοσίων χρημάτων (των δικών της χρημάτων). Η διαδικασία είναι μόνο φαινομενικά συμμετοχική και δημοκρατική βέβαια: είναι ένας τρόπος κατασκευής συνενόχων και απόσπασης συναίνεσης από τους τελικά επιβαρυνόμενους. Οι επιστροφές στην βάση είναι πολύ μικρότερες από το κόστος που πληρώνει και η μόνιμη επικοινωνιακή καταιγίδα αντιπολιτικής και αποπολιτικής βοηθά στην συσκότιση αυτής της κρίσιμης λεπτομέρειας: Τα δυο εκατοστάρικα που γλιτώνει κανείς από την απόδειξη τα πληρώνει στο πολλαπλάσιο στα κενά και την πανάκριβη διαφθορά του συστήματος υγείας π.χ. Σε όλα αυτά το Ελληνικό κράτος, δια των κυβερνήσεών του, έπαιξε τον ρόλο τροχονόμου και διαιτητή αρχικά, και μετά το 1990, με την γιγάντωση των ΜΜΕ και του πολιτικού τους ρόλου στα χέρια και μόνο ιδιοκτητών-εργολάβων, τον ρόλο υπαλλήλου. Πέραν των διεθνών μας υποχρεώσεων δηλαδή...
Αυτό όμως δεν είναι κάτι άλλο από ένα οικονομικό σύστημα, ένας καπιταλισμός της περιφέρειας με τις κλασσικές μεταπρατικές και ραντιέρικες ελίτ. Δεν είναι στρέβλωση: είναι ένας κατάτι ιδιόρρυθμος μηχανισμός ταξικής ηγεμονίας και κατανομής της λείας. Έχει αντικειμενικά κερδισμένους και χαμένους. Και το σημαντικότερο: έτσι παίζεται το παιχνίδι. Η ηθική αγανάκτηση είναι άνευ αντικειμένου μια και δεν πρόκειται για προσωπικές ιδιαιτερότητες, το ίδιον του Έλληνα, για κάτι που γιατρεύεται με την προσωπική αλλαγή, με αυτομαστίγωση, με μετάνοιες ή με τεχνικές χίπικης αυτογνωσίας. Πρόκειται για τους όρους λειτουργίας στους οποίους το παραγωγικό σύστημα της χώρας απαιτεί προσαρμογή. Αν έπαιρνε κανείς χίλιους προτεστάντες Γερμανούς και τους διέσπερνε ανά την Ελλάδα (μέχρι πρόπερσι που υπήρχε οικονομία), θα έβλεπε την ταχύτατη σύγκλιση των οικονομικών πρακτικών τους κατά μ.ο. με τις πρακτικές και τις συνήθειες των εντοπίων. It's the economy stupid που έλεγε και ο άλλος διεφθαρμένος... Η πρακτική της παράγει αξίες, όχι οι αξίες την πρακτική της.
Φυσικά το σύστημα αυτό έχει μια αιτιότητα, μια σειρά πολιτικών αποφάσεων, κοινωνικών διεργασιών και ιστορικών συμφραζομένων που το δημιούργησαν και το κατηύθυναν στα ύστερά του. Υπήρξαν κρίσιμες στιγμές που το σχηματίσαν και πολιτικά ρεύματα που συνέβαλαν στην διαμόρφωσή του κυριαρχικά. Όμως τίποτα από όλα αυτά δεν ανάγεται εύκολα σε προσωπική ευθύνη, ιδίως στην εργαζόμενη βάση της κοινωνίας, που είχε να χειριστεί και να πλοηγηθεί επιβιώνοντας το όλο σύστημα - αλλά ακόμα και στην κορυφή. Ο βαμπιρισμός πάνω στο κράτος, δημιούργησε γενιές επιτυχημένων επιχειρηματιών σε ποικίλες δραστηριότητες και η επιτυχία στην καλλιέργεια αυτού του είδους της σχέσης ήταν προϋπόθεση και εργαλείο ανέλιξης, μια επιχειρηματική αρετή. Οι "πετυχημένοι" αυτοί γινόταν αντικείμενο θαυμασμού και λατρείας, καθώς η καπατσοσύνη αναδεικνυόταν σας ύψιστη Ελληνική μαγκιά. Έτσι δούλευε η οικονομία και αυτούς ακριβώς τους τύπους αναδείκνυε σαν τους βαλκάνιούς της enterpreneur, μέσα σε μια παράδοση που θεωρούσε το επιχειρηματικό ρίσκο μαλακία και την επένδυση σε έρευνα και καινοτομία, δουλειά των ξένων. Έτσι συνέβη το μεταπολεμικό Ελληνικό θαύμα, μέσα σε ένα πιο διεφθαρμένο, πιο προβληματικό και πιο αντιδημοκρατικό περιβάλλον κι από το σημερινό ακόμα. Έτσι πορευτήκαμε με τα νέα τζάκια του Παπανδρέου.
Όλη αυτή η εμποροπανήγυρη προσφέρεται βέβαια για δικαστική διερεύνηση σε πάμπολλα επίπεδα, αλλά αυτή δεν μπορεί να έρθει παρά ταυτόχρονα με την διερεύνηση και την καταστροφή των συστημικών όρων αναπαραγωγής της. Κυρίως γιατί τo έγκλημα που περιγράφει είναι διαρκές και τους ρόλους του θύτη σε κάθε κλίμακα καλούνται να αναλάβουν εκ περιτροπής μέλη του συμπλέγματος εργολάβοι / γραφειοκράτες / τραπεζίτες. Το παράδειγμα της Ιταλίας δείχνει πως η κοινωνική ηθική εκτόνωση με την (δίκαιη) τιμωρία των βρώμικων παικτών σε ένα βρωμερότατο πολιτικό παιχνίδι (αιματηρότερο μάλιστα από το δικό μας) δεν παράγει συχνά καταστάσεις που κατ' ανάγκην βγάζουν από το βόθρο, αλλά τελικά σε μια κυνικότερη και παθολογικότερη κοινωνία. Η ανάγκη μας δεν είναι για σάκους του μποξ, για υπόδικους μεγαλόσχημους - ή δεν είναι μόνο η ανάγκη μας αυτή, να έχουμε και τέτοιους, για να τραφεί με τον εξευτελισμό τους η αφήγηση της απαξίωσης του σημερινού εφιάλτη στα παιδιά και τα εγγόνια μας. Αν θέλουμε να ξεπεραστούν όμως τα όρια της διαφθοράς θα πρέπει να στραφούμε σε συστημικές επιλογές και μάχες, όχι στην ψυχολογία ή την καταδίκη μεμονωμένων ατόμων.
Έγραφα πριν από 4 ακριβώς χρόνια με αφορμή τον θάνατο της Αμαλίας Καλυβινού μέσα και δια μέσου του συστήματος υγείας:
Σε συνδυασμό με αυτό το μοντέλο του Κλικ, δρα η ανισότητα στην χώρα, μη-ανιχνεύσιμη στην έκτασή της εξαιτίας αυτής ακριβώς της διαφθοράς που εκτρέφει - και δείτε πόσο σαν να έχει γραφτεί για την χώρα μας είναι το απόσπασμα αυτό:
Αντί για κατάρες και αναθέματα, αντί για μούτζες και καζούρα επί δικαίων και αδίκων, η ανυποχώρητη, η λυσσαλέα εμμονή στο αίτημα της ισότητας, στην ηθική της συμπαράστασης, είναι ο μόνος δρόμος που βγάζει από αυτή την σκοτεινή δυστοπία στην οποία βυθιζόμαστε, από αυτή την ανατροφοδοτούμενη και αδηφάγο μαύρη τρύπα της αγοραίας βαρβαρότητας...
Γενική παρατήρηση: Εμένα με ενοχλεί αυτή η στοχοπροσήλωση στην αποδοκιμασία των "πολιτικών" και των "300" λες και όλοι είναι το ίδιο, ή λες και κάποιο προσωπικό τους ηθικό έλλειμμα είναι το πρόβλημα. Και αυτοί που είναι όντως υπεύθυνοι για διαφόρων ειδών χάλια, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά οι διαμεσολαβητές της διαφθοράς, τα μεσαία μεροκάματά της, οι νεροκουβαλητές των όντως οφελουμένων. Το Mall δεν το έχει ο Πάγκαλος π.χ. Ούτε το μονοπώλιο στο λογισμικό των νοσοκομείων ο Άκης
Θέλω να πω λοιπόν πως η διαφθορά στην Ελλάδα δεν είναι το παράσιτο, η ασθένεια που κουβαλούν διάφοροι "επίορκοι πολιτικοί"... είναι ο ίδιος ο οργανισμός, ή τέλος πάντων κάτι τόσο στενά δεμένο με τον οργανισμό της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας, ώστε να αποτελεί τμήμα του ζωτικό χωρίς το οποίο θα έφθινε και θα πέθαινε. Σε κάθε επίπεδο η διαφθορά χρησιμεύει σαν λιπαντικό για μια σκουριασμένη μηχανή που την απαιτεί για να πάρει μπρος. Υπάρχουν ιεραρχίες συμμετοχής σε αυτήν σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας: μια πυραμίδα, ένα αεροπλανάκι συνέργειας μέσω της οποίας η βάση (όταν έχει την επιλογή) δωροδοκείται με πενταροδεκάρες προκειμένου να συγκατανεύσει σε μια κλιμακούμενη αγριότητα φαγοποσίας δημοσίων χρημάτων (των δικών της χρημάτων). Η διαδικασία είναι μόνο φαινομενικά συμμετοχική και δημοκρατική βέβαια: είναι ένας τρόπος κατασκευής συνενόχων και απόσπασης συναίνεσης από τους τελικά επιβαρυνόμενους. Οι επιστροφές στην βάση είναι πολύ μικρότερες από το κόστος που πληρώνει και η μόνιμη επικοινωνιακή καταιγίδα αντιπολιτικής και αποπολιτικής βοηθά στην συσκότιση αυτής της κρίσιμης λεπτομέρειας: Τα δυο εκατοστάρικα που γλιτώνει κανείς από την απόδειξη τα πληρώνει στο πολλαπλάσιο στα κενά και την πανάκριβη διαφθορά του συστήματος υγείας π.χ. Σε όλα αυτά το Ελληνικό κράτος, δια των κυβερνήσεών του, έπαιξε τον ρόλο τροχονόμου και διαιτητή αρχικά, και μετά το 1990, με την γιγάντωση των ΜΜΕ και του πολιτικού τους ρόλου στα χέρια και μόνο ιδιοκτητών-εργολάβων, τον ρόλο υπαλλήλου. Πέραν των διεθνών μας υποχρεώσεων δηλαδή...
Φυσικά το σύστημα αυτό έχει μια αιτιότητα, μια σειρά πολιτικών αποφάσεων, κοινωνικών διεργασιών και ιστορικών συμφραζομένων που το δημιούργησαν και το κατηύθυναν στα ύστερά του. Υπήρξαν κρίσιμες στιγμές που το σχηματίσαν και πολιτικά ρεύματα που συνέβαλαν στην διαμόρφωσή του κυριαρχικά. Όμως τίποτα από όλα αυτά δεν ανάγεται εύκολα σε προσωπική ευθύνη, ιδίως στην εργαζόμενη βάση της κοινωνίας, που είχε να χειριστεί και να πλοηγηθεί επιβιώνοντας το όλο σύστημα - αλλά ακόμα και στην κορυφή. Ο βαμπιρισμός πάνω στο κράτος, δημιούργησε γενιές επιτυχημένων επιχειρηματιών σε ποικίλες δραστηριότητες και η επιτυχία στην καλλιέργεια αυτού του είδους της σχέσης ήταν προϋπόθεση και εργαλείο ανέλιξης, μια επιχειρηματική αρετή. Οι "πετυχημένοι" αυτοί γινόταν αντικείμενο θαυμασμού και λατρείας, καθώς η καπατσοσύνη αναδεικνυόταν σας ύψιστη Ελληνική μαγκιά. Έτσι δούλευε η οικονομία και αυτούς ακριβώς τους τύπους αναδείκνυε σαν τους βαλκάνιούς της enterpreneur, μέσα σε μια παράδοση που θεωρούσε το επιχειρηματικό ρίσκο μαλακία και την επένδυση σε έρευνα και καινοτομία, δουλειά των ξένων. Έτσι συνέβη το μεταπολεμικό Ελληνικό θαύμα, μέσα σε ένα πιο διεφθαρμένο, πιο προβληματικό και πιο αντιδημοκρατικό περιβάλλον κι από το σημερινό ακόμα. Έτσι πορευτήκαμε με τα νέα τζάκια του Παπανδρέου.
Όλη αυτή η εμποροπανήγυρη προσφέρεται βέβαια για δικαστική διερεύνηση σε πάμπολλα επίπεδα, αλλά αυτή δεν μπορεί να έρθει παρά ταυτόχρονα με την διερεύνηση και την καταστροφή των συστημικών όρων αναπαραγωγής της. Κυρίως γιατί τo έγκλημα που περιγράφει είναι διαρκές και τους ρόλους του θύτη σε κάθε κλίμακα καλούνται να αναλάβουν εκ περιτροπής μέλη του συμπλέγματος εργολάβοι / γραφειοκράτες / τραπεζίτες. Το παράδειγμα της Ιταλίας δείχνει πως η κοινωνική ηθική εκτόνωση με την (δίκαιη) τιμωρία των βρώμικων παικτών σε ένα βρωμερότατο πολιτικό παιχνίδι (αιματηρότερο μάλιστα από το δικό μας) δεν παράγει συχνά καταστάσεις που κατ' ανάγκην βγάζουν από το βόθρο, αλλά τελικά σε μια κυνικότερη και παθολογικότερη κοινωνία. Η ανάγκη μας δεν είναι για σάκους του μποξ, για υπόδικους μεγαλόσχημους - ή δεν είναι μόνο η ανάγκη μας αυτή, να έχουμε και τέτοιους, για να τραφεί με τον εξευτελισμό τους η αφήγηση της απαξίωσης του σημερινού εφιάλτη στα παιδιά και τα εγγόνια μας. Αν θέλουμε να ξεπεραστούν όμως τα όρια της διαφθοράς θα πρέπει να στραφούμε σε συστημικές επιλογές και μάχες, όχι στην ψυχολογία ή την καταδίκη μεμονωμένων ατόμων.
Έγραφα πριν από 4 ακριβώς χρόνια με αφορμή τον θάνατο της Αμαλίας Καλυβινού μέσα και δια μέσου του συστήματος υγείας:
...το φακελάκι, η αναλγησία, η αδιαφορία και τα παρεμφερή φαινόμενα, είναι ένα υποσύνολο μιας περιρρέουσας κατάστασης συστηματοποιημένης διαφθοράς και στυγνού ατομικισμού. Στην υγεία τα φαινόμενα αυτά αποκτούν άλλη οξύτητα, αλλά η αθλιότητα αυτή δεν είναι εντοπισμένη στο ΕΣΥ, κάθε άλλο. Η πραγματικά εθνική οικονομία της Ελλάδας είναι μαύρη, η αρπαχτή θεωρείται η μεγαλύτερη μαγκιά, ο κοινωνικός ιστός έχει διαρραγεί, η αλληλεγγύη είναι περιθωριακή πλέον έννοια και ο γιατρός που παίρνει φακελάκι, γεννιέται από την εμπέδωση και την αποδοχή ενός μηχανισμού γενικευμένης καθημερινής διαφθοράς σε όλα τα επίπεδα... την αποδιάρθρωση κάθε αξιακού συστήματος, την υποτίμηση ή την χρηματική αποτίμηση σε τελική ανάλυση, της έννοιας της αξιοπρέπειαςΌταν σκέφτομαι τι έθρεψε και γιγάντωσε την μεγάλης κλίμακας διαφθορά και τον εκδημοκρατισμό της στην Ελλάδα, σκέφτομαι την επικράτηση και την διάχυση μέσω των ΜΜΕ ενός χυδαίου μοντέλου καταναλωτισμού χωρίς όρια από το 1990 και μετά. Του καταναλωτισμού του λάιφτσαϊλ και του διαφημιστή ως κορυφαίου οργανικού διανοούμενου του κεφαλαίου. Της ιδιωτικής τηλεόρασης που θα άνοιγε την δημόσια συζήτηση αλλά τελικά την έκλεισε. Έφυγα από την Ελλάδα στις αρχές της εμφάνισης του φαινομένου και επέστρεψα στην ωριμότητά του: μέσα στην νευρωτική ηλιθιότητα του χρηματιστηριακού πυρετού του 1999, όταν είχε καταπιεί ήδη τον δημόσιο λόγο και είχε υπνωτίσει τον δημόσιο νου.
Σε συνδυασμό με αυτό το μοντέλο του Κλικ, δρα η ανισότητα στην χώρα, μη-ανιχνεύσιμη στην έκτασή της εξαιτίας αυτής ακριβώς της διαφθοράς που εκτρέφει - και δείτε πόσο σαν να έχει γραφτεί για την χώρα μας είναι το απόσπασμα αυτό:
"Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι η ανισότητα εκτρέφει αντιλήψεις διευρυμένης διαφθοράς και εθίζει αντίστοιχα σε πρότυπα της διαφθοράς ως 'του τρόπου με τον οποίο γίνονται τα πράγματα'"Και αμέσως μετά η έρευνα αυτή προσφέρει μια κατακλείδα:
"Η διαφθορά είναι επίσης πιθανό να αναπαράγει και να τονίζει προϋπάρχουσες ανισότητες. Έτσι κάποιες χώρες μπορεί να παγιδευτούν σε φαύλους κύκλους ανισότητας και διαφθοράς ή να απελευθερωθούν σε ενάρετους κύκλους ισότητας και ακεραιότητας..."Τον απελευθερωτικό δρόμο δεν τον ακολουθούμε: μαζί με όλη η Ευρώπη μοιάζει να έχουμε βάλει την όπισθεν για την επιστροφή σε μια μελλοντολογική βερσιόν της "Κατάστασης της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία" (την κινητήρια ουτοπία της αστικής τάξης που έλεγε τις προάλλες και ο Αρ. Μπαλτάς). Ο ενάρετος κύκλος δεν θα βρεθεί στην δυναμική ενός κλονιζόμενου συστήματος: βρίσκεται στην ενεργό ουτοπία της άλλης παράδοσης, στην παράδοση της τάξης που επινόησε την αλληλεγγύη σαν πολιτικό όπλο και σαν αξία πολιτισμού.
Αντί για κατάρες και αναθέματα, αντί για μούτζες και καζούρα επί δικαίων και αδίκων, η ανυποχώρητη, η λυσσαλέα εμμονή στο αίτημα της ισότητας, στην ηθική της συμπαράστασης, είναι ο μόνος δρόμος που βγάζει από αυτή την σκοτεινή δυστοπία στην οποία βυθιζόμαστε, από αυτή την ανατροφοδοτούμενη και αδηφάγο μαύρη τρύπα της αγοραίας βαρβαρότητας...
Σχόλια