Αντι-αμερικανισμός και αμερικανοποίηση στην Ελλάδα

Ο Mike Epitropoulos καθηγητής κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, έγραψε ένα δοκίμιο σχετικά με τον αντι-αμερικανισμό και τον παράλληλο "εξαμερικανισμό" της Ελλάδας, ενώ έχει ασχοληθεί με το θέμα με ανάλογο άρθρο σε ένα βιβλίο για την Αμερικανική κουλτούρα στην Ευρώπη (του οποίου ήταν και επιμελητής).

Το άρθρο αυτό (στα αγγλικά μόνον δυστυχώς) το θέτω στην κρίση των αναγνωστών του Ιστολογίου... Να σημειώσω κατ' αρχήν ότι ενώ προσεγγίζει το θέμα με γνώση, πάσχει σε αρκετά σημεία όταν ταυτίζει τον εκδυτικισμό (παλιά διαδικασία από την εποχή της ιδρύσεως του Ελληνικού κράτους και πιο πριν) με τον εξαμερικανισμό, ενώ δεν είμαι σίγουρος αν το υστερικά καταναλωτικό πρόσφατο νεοελληνικό κοινωνικό μοντέλο είναι περισσότερο μια ακραία εκδοχή του Ευρωπαϊκού παρά υιοθέτηση του Αμερικανικού... Δεν τονίζεται επίσης ότι η "παραδοσιοκρατική" αντίθεση στην Αμερική είναι πολύ πρόσφατη και βασίζεται σε μια βαθειά παρεξήγηση για την φύση της Αμερικανικής κοινωνίας μεταξύ των ιθαγενών θρησκολήπτων...
Η έμφαση στην επίδραση του τουρισμού σε αυτά τα συμφραζόμενα, τέλος, είναι υπερβολική και παραπλανητική... η σεξουαλική απελευθέρωση των νεοελλήνων (και έτσι εμμέσως και των Ελληνίδων) ήρθε από τον Βορρά της Ευρώπης και όχι από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Μεταφράζω πρόχειρα το καταληκτικό συμπέρασμα του κειμένου αυτού:

Στο άρθρο αυτό, επιχείρησα να παρουσιάσω τις δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος - του αντιαμερικανισμού και του εξαμερικανισμού - και τις αντιφάσεις που τις βαρύνουν. Υπάρχει μια τραγική και ατυχής ιστορία Δυτικών και Αμερικανικών επεμβάσεων στην Ελλάδα με ρίζες από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα. Η διαδικασία αυτή είχε ως αποτέλεσμα, Έλληνες από όλες τις κοινωνικές ομάδες να τραυματιστούν, να σκοτωθούν, να φυλακιστούν, να εκτοπιστούν και να τους αφαιρεθεί η προσωπική και η δημόσια περιουσία. Υπάρχουν πραγματικοί λόγοι που δικαολογούν το ευρύ αντιαμερικανικό αίσθημα.

Ταυτόχρονα, είδαμε όχι μόνον ότι το Ελληνικό κράτος έχει παραμείνει σταθερά στην Αμερικανική ζώνη επιρροής, αλλά ότι και η πολιτισμική διαδικασία του εξαμερικανισμού συνεχίζεται ακάθεκτη. Ο τουρισμός και τα συνεπακόλουθά του (η δημιουργία μιας πιο αυτόνομης και ανεξάρτητης κουλτούρας της νεολαίας και η εξίσωση των φύλων) οδήγησαν στην άνοδο νέων αγορών για δραστηριότητες σχετικές με τον ελεύθερο χρόνο, που έφεραν μαζί τους μπαρ, ωτίσκο, μουσική, φαγητά και άλλα Αμερικανικά προϊόντα. Οι αλλαγές αυτές ενώ προκάλεσαν και εξόργισαν λάτρεις της παράδοσης, θρησκευτικούς ηγέτες και πολιτικούς της Δεξιάς και ιδιαίτερα της Αριστεράς, οι μάζες της Ελληνικής νεολαίας και οι πιο πρόσφατες γενιές της έχουν υιοθετήσει την εξαμερικανισμένη κουλτούρα και τα σχήματά της σε επίπεδα άνευ προηγουμένου. Και δικαιώνοντας με κάποιο τρόπο τις απόψεις των Ελληνοαμερικάνων, μπορεί κανείς να πει ότι, όλο και περισσότερο, "οι Έλληνες είναι πιο Αμερικάνοι από τους Αμερικάνους!" σε ότι αφορά τον βαθμό καταναλωτισμού και ατομικιστικού υλισμού και στην εγκατάλειψη πολλών από τις παραδόσεις που οι Ελληνοαμερικάνοι μετανάστες έχουν εν πολλοίς κρατήσει.

Επαναλαμβάνουμε ότι, ενώ υπάρχουν συγκροτημένες εκδοχές του αντιαμερικανισμού σε ολόκληρο το πολιτικό και ιδεολογικό φάσμα, ο πλέον διαδεδομένος είναι ο "αντανακλαστικός" αντιαμερικανισμός, εκείνος δηλαδή που α) είναι ενσωματωμένος στον λαϊκό και λαϊκιστικό πολιτισμό αλλά είναι επίσης και β) ρηχός και μη-απειλητικός για την διαδικασία του εξαμερικανισμού. Οι Έλληνες ενδέχεται να καταναλώνουν δυασνάλογα μεγάλες ποσότητες αμερικανικής κουλτούρας και τρόπου ζωής. Ενδεικτική είναι η αντίθεση μεταξύ του γεγονότος ότι η Ελλάδα είναι γνωστή για την "μεσογειακή διατροφή" που μακραίνει την ζωή, ενώ οι Έλληνες είναι ο λαός εκείνος της ΕΕ που καταναλώνει τα περισσότερα τσιγάρα και το περισσότερο κρέας κατά κεφαλήν, ενώ η νεολαία στην Ελλάδα εμφανίζει υψηλότατα ποσοστά παχυσαρκίας και παιδικού διαβήτη.

Οι διαδικασίες και οι μορφές του αντιαμερικανισμού και του εξαμερικανισμού συνεχίζουν να εξελίσσονται, άρρηκτα συνδεδεμένες με την Αμερικανική αυτοκρατορία και τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Θα μπορούσαμε να τις διαφωτίσουμε περισσότερο με μια λεπτομερέστερη ταξική ανάλυση, όπου θα βλέπαμε και το ποιος επωφελείται και ποιος πληρώνει το οικονομικό, και όχι μόνον, αντίτιμο. Ο αντιαμερικανισμός και ο εξαμερικανισμός είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος και αμφότερες θα εξακολουθήσουν να υφίστανται στο μέλλον.