Πολιτική, δημόσιος λόγος και κοινωνικά μέσα

Παρακάτω ακολουθεί το κείμενο της παρέμβασής μου στην συζήτηση που διοργάνωσε η Bibliotheque και το Clipart Radio με θέμα «Κοινωνικά μέσα δικτύωσης και δημόσιος λόγος» και στην οποία συμμετείχαν Οι Niemands Rose, Oldboy, Βαγγέλης Ραπτόπουλος, Πάνος Θεοδωρίδης, Sraosha, Galaxyarchis, και ο Νίκος Ξυδάκης...

1. Στα τέλη του 2007, οι Έλληνες χρήστες του Facebook ήταν περί τους 400 χιλιάδες. Στα μέσα του 2011 είχαν φτάσει το 1.5 εκατομμύριο. Τον Μάιο που μας πέρασε, στην τελευταία μέτρηση που ξέρω, της sidebar, ο εκτιμώμενος αριθμός χρηστών στην Ελλάδα έφτασε τα 4.6 εκατομμύρια. Κάτι που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το Ελληνόφωνο facebook έχει πλέον πάνω από 5 εκατομμύρια λογαριασμούς. Τον Μάιο που μας πέρασε είχαν γίνει περί το μισό εκατομμύριο αναρτήσεις από όλους αυτούς. Μιλάμε για 6 εκατομμύρια αναρτήσεις τον χρόνο. Το twitter είχε ανάλογη αύξηση υπήρχαν μερικές εκατοντάδες χρήστες του στην Ελλάδα το 2008, περί τους 13000 κατ’εκτίμηση στα τέλη του 2010 - αρχές του 2011. Τον Μάιο του 2012 ήταν 58.000 και τον Μάιο του 2013 ξεπέρασαν τους 330 χιλιάδες! (τα tweets όμως μόλις διπλαιάστηκαν: από 330.876 τον 5/12 έφθασαν στις 656.833 τον 5/13). Παράλληλα μέσα στον Μάιο του 2013, από το Ελληνικό διαδίκτυο πέρασαν κοντά 50.000 αναρτήσεις ιστολογίων και κοντά μισό εκατομμύριο σχόλια στο yοutube (έχοντας εξαπλασιαστεί σχεδόν από την προηγούμενη χρονιά). Αυτή είναι μια μαζική παραγωγή δημόσιου (κατά τη διαθεσιμότητα τουλάχιστον) λόγου, σε ποσότητα συγκρίσιμη ίσως με το σύνολο του όγκου περιεχομένου σε τρια που δημοσίευσαν μεταπολεμικά οι ημερήσιες εφημερίδες των Αθηνών, όλες μαζί

Διαπιστώνουμε λοιπόν το εξής: πριν την κρίση τα κοινωνικά μέσα, όπως τα ορίζουμε σήμερα κυρίως δηλαδή μέσω των υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης, ήταν στα σπάργανα. Με την εξαίρεση των μπλογκ τα οποία ήταν το πρώτο κοινωνικό μέσο που απέκτησε μαζικότητα στην Ελλάδα, όταν έσκασε ο Δεκέμβρης του 2008 (κι όταν ήρθε η κρίση πρακτικά) και αντιστοιχούν στην πρώτη φάση “εκδημοκρατισμού” της δυνατότητας δημόσιου λόγου, οι άλλες γνωστές υπηρεσίες λειτουργούσαν σε πολύ κλειστότερο κύκλο. Μόνο μέσω μπλογκ, συναθροιστών, φόρουμ και κοινοτήτων, μεταξύ των οποίων ξεχώρισε ώς προς τα πολιτικά το indymedia γινόταν η επικοινωνία και ήταν ήδη μαζική - προσωπικά συνειδητοποίησα την χρησιμότητα και την εμβέλεια του twitter ακιρβώς τον Δεκέμβρη του 08, όταν ήδη ο Guardian παρακολουθούσε τα όσα γίνονταν σε όλη την Ελλάδα μέσω της υπηρεσίας αυτής. Τα κοινωνικά μέσα αναπτύχθηκαν και εξαπλώθηκαν εν μέσω κρίσης. Και αυτό ίσως αποτελεί το γενέθλιο στίγμα τους στην Ελλάδα. Δεν είναι σαφές αν οι συνθήκες της απομόνωσης της εκπτώχευσης, η δωρεάν παρέα του ίντερνετ, έχει εκτοξεύσει τα νούμερα τον τελευταίο χρόνο π.χ. ή αν η ανάγκη πληροφόρησης μέσα σε ένα μιντιακό τοπίο, βορειοκορεατικής σχεδόν αποσιώπησης της πραγματικότητας, έπαιξε ρόλο στην έκτασή της. Στο twitter όπου η δημοφιλία των hashtags είναι μετρήσιμη, ξέρουμε ότι αρκετά θέματα με πολιτική βαρύτητα είχαν πάρει μεγάλη έκταση. Αλλά το twitter είναι πιο πολιτικό και δημοσιογραφικό ούτως ή άλλως. Στο μεγάλο καφενείο του facebook το πόσοι συζητάνε τι, το ξέρει μόνο ο Ζούκερμπεργκ ο καφετζής…


2. Στο μεσοδιάστημα όμως μεταξύ 2007 και σήμερα, ο δημόσιος λόγος κάθε μορφής ολοκλήρωσε σχεδόν την μετάβασή και τη μεταφορά του στο διαδίκτυο. Κάθε είδους ανακοίνωση, κάθε διάλογος, κάθε τοποθέτηση και θέση, έπρεπε να μεσολαβηθεί πλέον από το ίντερνετ για να είναι ‘χειροπιαστά” δημόσια. Και όχημα αυτής της μεσολάβησης, όχι ίσως το μόνο, αλλά το πιο διαλογικό, αυτό που διεμβόλιζε την καθημερινότητα των πολιτών περισσότερο και από τις εφημερίδες παλιά ή την τηλεόραση, ήταν όλα αυτά τα δίκυτα και υποδίκτυα των υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης. Σήμερα, το 2013, κάθε γεγονός, είδηση, κάθε έκφανση της δημόσιας σφαίρας είναι σαν να περιμένει την κοινοποίηση και τον διαμοιρασμό της από τα δίκτυα αυτά.Η ίδια η δυνατότητα και η προσδοκία της χρήσης στα κοινωνικά μέσα μεταμορφώνει κάθε τι που θα μπορούσε να διαμοιραστεί σε κάτι που περιλαμβάνει εγγενώς τον διαδικτυακό του διαμοιρασμό: από τις οικογενειακές φωτογραφίες και το πάρτι και την παρέα, στις εκδηλώσεις και στις αναμεταδόσεις, αλλά και στην πολιτική δράση ακόμα, τόσο από πάνω όσο και από κάτω. Μέσα σε αυτή τη νέα ανθρωπολογία της αποκεντρωμένα μαζικής επικοινωνίας, επιβιώνουν και δίνουν τον τόνο οι αντηχήσεις παλιότερων μιντιακών πρακτικών


3. Μέσα από την κοινωνική δικτύωση στην Ελλάδα της κρίσης κτίστηκε και διαδόθηκε ένα ευρύ δίκτυο αντιπληροφόρησης, όχι απλά κάποιες πηγές εναλλακτικής ενημέρωσης και γνώμης μέσα στην “αυτολογοκρισία” της τηλεοπτικής πολυκαναλικής ΥΕΝΕΔ. Όποιος ήθελε, μπρούσε να βρει τον διασυνδεδεμένο πληροφοριακό χώρο μιας πολυποίκιλης αντιενημέρωσης και εναλλακτικής άποψης. Εκεί, στις κοινότητες αυτές κτίστηκε, αρθρώθηκε και διαχύθηκε στην δημόσια σφαίρα, σε όποιο βαθμό έχει αρθρωθεί, ένας αυτοοργανωμένος δημόσιος αντίλογος στον καθεστωτικό λόγο, που στο πεδίο του διαδικτύου, είναι μάλλον ισχυρότερος από το καθεστώς, τα ΜΜΕ του και τα πάσης φύσεως ενημερωτικά σάιτ - πλοκάμια του, που τα περισσότερα έπαιξαν και παίζουν τον ρόλο του εκμαιευτή κύρους και ψηγματολόγου αξιοπιστίας μέσω της ταύτισής τους με τα μπλογκ, αρχικά και με το δήθεν ανεξέλεγκτο του διαδικτύου στη συνέχεια.


4. Η κορυφαία στιγμή του διαδικτυακού ακτιβισμού, της χρήσης του διαδικτύου ως εργαλείου μετατροπής του δημόσιου λόγου σε δημόσια πράξη ήταν προφανως οι πλατείες του 2011. Οι πλατείες δεν γεννήθηκαν από το facebook φυσικά, όπως λέγεται, απλά διαμεσολαβήθηκαν και οργανώθηκαν μέσα από αυτό, μετά από τα παραδείγματα της Μέσης Ανατολής και της Ισπανίας. Η αξιολόγηση της πολιτικής βαρύτητας της εμπειρίας του Μαϊου - Ιουνίου του 2011, και των όσων άλλαξε, είναι μια διαφορετική συζήτηση, ήταν όμως κρίσιμη για την αναγνώριση της πολιτικής και επικοινωνιακής ισχύος του μέσου. Θέλω απλά να σημειώσω πως αντίθετα από τα θρυλούμενα και τα περί “καναπέδων” λεγόμενα, αν υπάρχει μια ισχυρή συσχέτιση είναι μεταξύ της διαθεσιμότητας για on-line ακτιβισμό και πολιτική συζήτηση και της διαθεσιμότητας για πολιτική συμμετοχή.

5. Καθώς η δημόσια πολιτική συζήτηση μεταφερόταν, ιδίως για τις πιο νέες ηλικίες, σχεδόν ολοκληρωτικά προς το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η ελκυστικότητά όλων αυτών ως χώρων δημόσιας παρέμβασης έγινε σταδιακά ορατή σε κόμματα και πολιτικούς, οργανώσεις και κινήματα. Παρότι μέχρι πρότινος και σήμερα ακόμα, το διαδίκτυο ήταν προνομιακός χώρος για τον λόγο της αριστεράς, η μαζικοποίησή του και η “εκλαΐκευσή” του άλλαξε ως ένα βαθμό τα δεδομένα. Η εκλογική εκτόξευση της Χρυσής Αυγής ιδίως στις νεαρές ηλικίες συνετελέσθη μέσω μιας υπόγειας στρατηγικής πολιτικής επικοινωνίας, η οποία κόβω το κεφάλι μου ότι δεν ήταν έμπνευση των Μιχαλολιάκων και των διαφόρων ημιεγγράμματων νεαρών φασιστών του, αλλά είχε και επαγγελματική στήριξη και σχεδιασμό. Όπως και να έχει η διαμόρφωση μιας ισχυρής ακροδεξιάς μπλογκόσφαιρας, και ενός δικτύου από (εξοπλισμένα;) τρολ και “εργάτες” που έκαναν χαμαλοδουλειά εντυπώσεων σε δεύτερης ορατότητας δημόσια φόρα (σχόλια άρθρων, σχόλια youtube, μαζική επιρροή σε κάθε είδους διαδικτυακές δημοσκοπήσεις) πιθανόν να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης στο μέλλον. Υπήρξε ο κατεξοχήν μαζικός αγωγός του φιλοναζιστικού λόγου, και βασικό εργαλείο προεκλογικής δράσης.

6. Ταυτόχρονα η καταστροφικά κακή παρουσία της ΝΔ και του μνημονιακού μπλοκ στην σχετική παρέμβαση (και στις σχετικές ηλικίες) οδήγησε σε διάφορα τέρατα. Ο διευθυντής του Γραφείου Τύπου του πρωθυπουργού δρα σαν τρολ και αρχηγός τρολοσυμμορίας, στοχοποιεί και διαβάλλει και διαπομπεύει απλούς πολίτες, κατασκευάζει και επινοεί “ειδήσεις” οι οποίες μόνο λόγο ύπαρξης έχουν να διοχετεύονται μετά σε “φιλικά σάιτ” - και κυρίως στην τηλεόραση, που παραμένει η ναυαρχίδα του καθεστωτικού μπλοκ. Παράλληλα σύμβουλοι του Πρωθυπουργού, ακκίζονται κάνοντας τον νταή και εγκωμιάζοντας φασιστικά καθεστώτα σε μια προσπάθεια να αγκαλιασθούν από τα χρυσαυγίτικα μπλοκ που προανέφερα υιοθετώντας την αισθητική και τον λόγο τους. Πρόκειται πραγματικά για παγκόσμια μοναδικότητα, μια πραγματική “Ελληνική παθολογία” αντίθετα με τις χιλιάδες ψευδείς που έχουν κατασκευασθεί τα τελευταία χρόνια. Είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς πόσο έξω από κάθε δόκιμη πρακτική “καθεστωτικού” κόμματος της Δύσης (αλλά και στον Τρίτο Κόσμο υποψιάζομαι) είναι όλα αυτά, αλλά η προσπάθεια να παραχθούν βαλκάνιοι διαδικτυακοί Καρλ Ρόουβ και Ελληνικές εκδοχές του Tea Party, καταλήγει σε παραγωγή του Ηλεκτρονικού Γραφείου Τύπου του Μπόρατ. Είναι αναμφίβολο ότι όλη η νοσηρότητα του πολιτικού συστήματος και η πολιτική κουλτούρα των αποφοίτων των φοιτητικών πάρτυ της Μυκόνου που το στελεχώνουν, περνάει μέσα από το διαδίκτυο, αλλά όχι ως αυτοσκοπός - κυρίως, όπως είπαμε, για να ανοίξει δύο πόρτες: να τροφοδοτήσει την τηλεόραση και να συνομιλήσει με το ακροδεξιό κοινό.

Επίμετρο

Υπάρχουν μια σειρά από θέματα που δεν θα προλάβω να αγγίξω αλλά που συμπληρώνουν την συζήτηση των “πολιτκών” κοινωνικών μέσων και του πολιτικού δημόσιου λόγου (δύο πεδία που έχουν σχεδόν ταυτιστεί):

- Η εκφορά του λόγου στα s/m, η αντίληψη περί συζήτησης (οι τηλεοπτικές ατάκες που έχουν γίνει τουιτς, οι προσωπικές μικροκόντρες που φεϊσμπουκοποιούνται και γίνονται μετα-είδηση κτλ) ως μεταφορά παθολογιών της πολιτικής και τηελοπτικής επικοινωνίας σε διαδικτυακή μορφή

- Η ανησυχία για το πόσο δημόσιος είναι ένας λόγος (ιδίως ένας *πολιτικός* λόγος) που διαμεσολαβείται από ιδιωτικές υπηρεσίες, μέσα στις οποίες ισχύουν οι (προγραμματικά εμπορικοί) κανόνες του εκάστοτε μαγαζιού, συνήθως αμερικάνικου. - Το θέμα του δημόσιου λόγου και της ανωνυμίας / ψευδωνυμίας, που έχει μια ισχυρά πολιτική διάσταση, και αφορά τους πάντες γιατί έχει να κάνει με την τερατώδη στην καθολικότητά της επωνυμία του διαδικτύου (ιδίως στην εποχή των προφίλ στα s/m) και τις συνέπειες που αυτή έχει.

Επίμετρο 2

Η κορυφαία, μακράν, τοποθέτηση έγινε από τον Αρχιεπίσκοπο Κλαρίνου και πάσης Ελλάδος, Γιώργο Μάγκα, ο οποίος έκλεισε την εκδήλωση με μια ωριαία επίδειξη δεξιοτεχνίας και μουσικής Μαγκιάς