Η κουλτούρα της μεταπολίτευσης 2: ΠΑΣΟΚ και δέος
[Μέρος 1]
Η φύση του ΠΑΣΟΚ αποτέλεσε κομβικό και βασανιστικό, θεωρητικό και πρακτικό ερώτημα κατά την μεταπολίτευση για την αριστερά την οποία περιθωριοποίησε. Αν και το ΠΑΣΟΚ κατασκευάστηκε αρχικά σαν αριστερόστροφος μηχανισμός που προσέλκυσε μεγάλο μέρος παλιών και νέων αγωνιστών του ΕΑΜ / ΕΛΑΣ και του αντιδικτατορικού αγώνα και επενδύθηκε τον ΕΑΜικό μανδύα και την αίγλη της αντιστασιακής του δράσης, η ιστορία της πολιτικής του εξέλιξης είναι ιστορία της συνεχούς διαρροής στελεχών του και της αποχώρησής τους από τα αριστερά, ένα-ένα ή κατά ομάδες· της εισροής στελεχών της αριστεράς με βλέψεις πολιτικής (και άλλης) καριέρας μέχρι σχετικά πρόσφατα· και του εκμαυλισμού ή παραγοντοποίησης ή απογοήτευσης του στελεχικού του δυναμικού. Το αριστερόστροφο ΠΑΣΟΚ, σαν κομματικός οργανισμός της δεκαετίας του 1970, με συνθήματα που υπερφαλάγγιζαν από τα αριστερά τα κομμουνιστικά κόμματα, μεταμορφώθηκε σταδιακά σε ένα κόμμα σοσιαλφιλελεύθερο, χωρίς ενεργή βάση, πέρα των φιλόδοξων επαγγελματικών στελεχών / πολιτευτών εν τω γεννάσθαι ή εν εξελίξει και των εμμονικών νοσταλγών του Ανδρέα Παπανδρέου. Ήταν μια προβλέψιμη μεταμόρφωση, προδιαγεγραμμένη από την κοινωνική συμμαχία της οποίας υπήρξε λειτουργός και από τους όρους συγκρότησής της.
Αυτή η ανάρτηση θα επικεντρωθεί στον πολιτικό και ιδεολογικό λόγο του ΠΑΣΟΚ, τον πραγματικό πολιτικό ηγεμόνα της μεταπολίτευσης και σίγουρα δεν επιχειρείται η πληρότητα της περιγραφής - τουναντίον δεν αποτελούν παρά θραύσματα εκτιμήσεων από την βιωθείσα εμπειρία τόσων χρόνων ΠΑΣΟΚ, πιθανώς και αντιφατικών σε κάποιο βαθμό. Όσα γράφονται ισχύουν σε ένα βαθμό και για την "εκπασοκισμένη" από ένα σημείο και πέρα ΝΔ της περιόδου από το 1990 και μετά. Προφανώς δεν είναι παρά προσωπικές εκτιμήσεις, η συζήτηση για τον χαρακτήρα και την πολιτική πορεία του ΠΑΣΟΚ του 1974 μέχρι και σήμερα θα παραμείνει ανοιχτή για πολύ καιρό...
Είναι λοιπόν αλήθεια πως ένα μέρος του στελεχικού δυναμικού της αριστεράς, κατέληξε στο ΠΑΣΟΚ (αλλά και στην ΝΔ), ενώ η μαθητεία στις αριστερές κομματικές νεολαίες δημιούργησε ένα στρώμα στελεχών αριστερής προέλευσης το οποίο μετείχε της πελατειακότητας και της δικομματικής ταξικότητας, αλλά αυτό δεν ήταν σημάδι επικράτησης της αριστεράς, ήταν ένα ακόμα ίχνος της ήττας της. Ο Άγγελος Ελεφάντης σε χρόνο ανύποπτο, τους πρώτους, ελπιδοφόρους μήνες της διακυβέρνησης ΠΑΣΟΚ προειδοποιούσε: "Από τη σκοπιά του σοσιαλισμού, το ΠΑΣΟΚ μας αφήνει παγερά αδιάφορους". Το ΠΑΣΟΚ, έλεγε ο Ελεφάντης, δικαιωνόμενος πλέον σήμερα απόλυτα, ήταν η συνέχιση της Ένωσης Κέντρου με άλλα μέσα... Αν και πολύ μελάνι έχει χυθεί (κανονικό και ηλεκτρονικό) σχετικά με την φύση του ΠΑΣΟΚ, νομίζω πως αυτή είναι μια κεντρική διαπίστωση, κρίσιμη για να κατανοηθεί το ΠΑΣΟΚ και η μεταπολίτευση της οποίας ήταν ο πραγματικός ηγεμονικός φορέας...
Ο πασοκισμός κατασκεύασε μια εξελιγμένη λοιπόν πελατειακότητα κεντρώας καταγωγής, οικοδομώντας γύρω του τον συνασπισμό εξουσίας των "μη-προνομιούχων", ένα θολό κατασκεύασμα με βασικό πλεονέκτημά του την πολιτική ευελιξία που προσέφερε, αλλά που πάντως ήταν στέρεα πιασμένο στην διαχείριση κοινωνικών προσδοκιών. Η ιδεολογία του δεν ήταν ποτέ σημαντική για την φυσιογνωμία του: τα κόμματα του Κέντρου δεν είναι κόμματα ιδεολογικής ενότητας, είναι κόμματα πολιτικής διαχείρισης που τοποθετούνται στο ανά πάσα στιγμή κέντρο των θεμιτών ή/και επιτρεπτών στην κοινωνία απόψεων. Το ΠΑΣΟΚ "μεγαλούργησε" ιδεολογικοποιώντας τις τακτικές του επιλογές και τακτικοποιώντας την ιδεολογία του. Ιστορικά όμως βασίστηκε στο μετεμφυλιακό αντιδεξιό 2 προς 1 που παρέμεινε μέχρι τις ημέρες μας βασική συνιστώσα της πολιτικής δυναμικής της Ελληνικής κοινωνίας. Αυτή την ελπιδοφόρα κοινωνική δυναμική μετέτρεψε σε εκδημοκρατισμό της διαφθοράς και αυτή η βαθύτατα παλαιοκομματική ουσία της διακυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, είναι που το ανέδειξε στον αποτελεσματικότερο δολοφόνο της αριστερής ηγεμονίας στην Ελλάδα: Όπως δείξαμε στην προηγούμενη ανάρτηση, μετά από μια - δυο τετραετίες ΠΑΣΟΚ, ως "αριστερή διακυβέρνηση" οι ιδέες της αριστεράς είχαν ηττηθεί κοινωνικά, και η κοινωνία είχε εξατομικευτεί πλήρως.
Δεν λέω ότι δεν συσπειρώθηκε κόσμος αριστερός γύρω από το ΠΑΣΟΚ, ιδίως την πρώτη του δεκαετία. Άνθρωποι-σύμβολα της αριστεράς όπως ο Μανώλης Γλέζος και ο Μάρκος Βαφειάδης συνεργάστηκαν με το ΠΑΣΟΚ, όπως και χιλιάδες άλλοι. Αυτό που λέω είναι πως οι προσδοκίες των αριστερών έβλεπαν στο ΠΑΣΟΚ μια ΕΔΑ, ενώ στην πραγματικότητα το προσωποπαγές αυτό κόμμα, το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου, ήταν στον πυρήνα του (και μετά την προσχώρηση του μεγαλύτερου μέρους των πολιτευτών του Κέντρου της δεκαετίας του 1970) το κόμμα το πατέρα του. Για αυτό το λόγο η ιστορία των διασπάσεων του ΠΑΣΟΚ είναι, όπως είπαμε, μια συνεχής αφήγηση αποχωρήσεων από τα αριστερά του. Από τον Κουτσοχέρα και την Σοσιαλιστική Πορεία, μέχρι το ΣΣΕΚ και τον Νέο Αγωνιστή σήμερα.
Είναι βέβαιο πως με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ξεπεράστηκαν πολλές αμφιβολίες και ερωτήματα για την σταθερότητα της Ελληνικής Δημοκρατίας, προωθήθηκαν κοινωνικές μεταρρυθμίσεις υπερώριμες, τις οποίες η θνήσκουσα εμφυλιοπολεμική δεξιά με τους εκκλησιαστικούς της δεσμούς και τον μαχόμενο ψυχροπολεμισμό της ιδιαίτερα, δεν θα μπορούσε να ξεπεράσει. Είναι επίσης σαφές, ότι ξεκίνησε (αλλά δεν προχώρησε) την δημιουργία ενός συστήματος πρόνοιας και υγείας το οποίο ήταν τεράστιας σημασία για την Ελληνική ύπαιθρο. Υπήρξε ιστορικά η αναγκαιότητα για κάτι σαν το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα. Δυστυχώς εμφανίστηκε με τα χαρακτηριστικά που γνωρίσαμε...
Ο συνδικαλισμός του ΠΑΣΟΚ, είναι από μόνος του άξιος μελέτης διότι ήταν αυτός που επικράτησε μεταπολιτευτικά: Το ΠΑΣΟΚ ως μη-εργατικό κόμμα, ως κόμμα μικροαστών και "μη-προνομιούχων" γενικά, δεν στηρίχθηκε στα συνδικάτα για την άνοδό του. Τα εκμεταλλεύθηκε και τα άλωσε γενικεύοντας μέσα σε αυτά το πελατειακό μοντέλο: Οι συνδικαλιστές του ΠΑΣΟΚ, "εξαγόραζαν" την ψήφο των εργαζομένων μέσω της προνομιακής τους σχέσης με την κυβέρνηση και ο συνδικαλιστικός αγώνας μεταμορφωνόταν σε εκ των άνω μεσολάβηση. Η ΓΣΕΕ έγινε ένα μαγαζί που αποθάρρυνε την είσοδο νέων σωματείων, που φρόντιζε την διατήρηση των συσχετισμών μέσα της πολύ παραπάνω από το οποιοδήποτε συμφέρον του συνδικαλιστικού κινήματος. Αποτέλεσε έτσι άλλη μια μορφή της πασοκικής άλωσης των θεσμών εκπροσώπησης. Οι πολιτευτές του ΠΑΣΟΚ στα συνδικάτα (όρος που περιγράφει ακριβέστερα νομίζω την λειτουργία τους), είχαν ένα εξασφαλισμένο πολιτικό και εργασιακό μέλλον με την συνδικαλιστική τους αποστράτευση, στη βουλή ή σε θεσμικά όργανα περί τον χώρο της εργασίας και όχι μόνο. Η περίπτωση της Κωνσταντίνας Κούνεβα - η μη-υπαγωγή του σωματείου της οποίας στην ΓΣΕΕ, εικάζει κανείς πως κόστισε στην ίδια τον δολοφονικής πρόθεσης τραυματισμό της- και η διαπλοκή της συνδικαλιστικής ηγεσίας της ΠΑΣΚΕ με εργοδότες στον χώρο της, δεν ήταν παρά κερασάκι στη τούρτα του πασοκοσυνδικαλιστικού κατήφορου. Δεν ήταν τυχαία η συνέργεια ΠΑΣΚΕ (και ΔΑΚΕ) σε όλες τις περιπέτειες της διαπλοκής εθνικών προμηθευτών και ΔΕΚΟ.
Αξίζει να σημειώσουμε πως αν το ΠΑΣΟΚ όντως αναδιένειμε προς τα κάτω το εθνικό εισόδημα στις αρχές της δεκαετίας του 1980, εξίσου γρήγορα το επέστρεψε πίσω: στα τέλη της δεκαετίας του 1980 το βασικό μεροκάματο είχε την ίδια περίπου αγοραστική αξία με τις αρχές της, όπως επισημαίνει σε ένα ενδελεχέστατο άρθρο στο Ιστολόγιο Αφορμή, για την οικονομική πολιτική στην "χαμένη δεκαετία του 1980" ο Άγγελος Καλοδούκας. Το άρθρο αυτό αποτελεί έναν εξαιρετικό μπούσουλα για την κατάρριψη των ιδεολογημάτων περί των "αυτονόητων" κρατιστικών αδυναμιών της περιόδου, που αποδεικνύεται η κομβικότερη όλης της μεταπολίτευσης. Αξίζει να αναγνωστεί σήμερα σαν αντίλογος για την δήθεν παράλογα γενναιόδωρα "φιλολαϊκή" πασοκική δεκαετία του 1980.
Συνολικές κρατικές δαπάνες σαν ποσοστό του ΑΕΠ
Πηγή
Αν οι δαπάνες σε όλη την περίοδο του ΠΑΣΟΚ έμειναν κάτω από τον μ.ο. των χωρών της ΕΕ15, τα έσοδα διατηρήθηκαν ακόμα χαμηλότερα, σταθερά κάτω από τον μ.ο. των εσόδων των χωρών του ΟΟΣΑ σαν ποσοστό του ΑΕΠ. Το ΠΑΣΟΚ έστησε μια ανεστραμμένη πυραμίδα φοροαποφυγής και φοροδιαφυγής, επιτρέποντας την μη-φορολόγηση του μεγάλου κεφαλαίου και των στρωμάτων επαγγελματιών με τα οποία είχε προνομιακή σχέση για την εμπέδωση της ηγεμονίας του στην Ελληνική κοινωνία, και καταλήγοντας στην ανοχή ή και ενθάρρυνση της μικροφοροδιαφυγής στα φτωχότερα στρώματα. Αυτός ο φαύλος κύκλος ήταν κρίσιμος μηχανισμός αναπαραγωγής του πολιτικού μορφώματος του ΠΑΣΟΚ μια και ήταν η βασική μέθοδος εκδημοκρατισμού της διαφθοράς: εξαγοράζεις την ανοχή των μικρών με μικρορουσφέτια, των μεσαίων με φοροαπαλλαγές. Αντί λοιπόν να επιχειρήσει την φορολογική δικαιοσύνη, το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποίησε και το φορολογικό σύστημα στα πλαίσια της παραγωγής πολιτικού αποτελέσματος.
Το ΠΑΣΟΚ οδήγησε φυσικά και την κούρσα της μεταμόρφωσης του 1990: εναγκαλίστηκε τα Νέα Τζάκια που πάσχιζε από την δεκαετία του 1980 να δημιουργήσει, έστησε μέσω αυτών ένα νέο ενισχυμένο σύστημα διαπλοκής στο οποίο παραχώρησε τα ΜΜΕ και αρκέστηκε στον ρόλο διεκπεραιωτή του. Κινήθηκε μέσα στα πλαίσια της προσχώρησης της σοσιαλδημοκρατίας στον νεοφιλελευθερισμό (μια και στην διαδικασία εξευρωπαϊσμού του μετά τα "ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο", υποδύθηκε το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα), μια πανευρωπαϊκή διαδικασία την οποία το ΠΑΣΟΚ υπέστη και βαλκανοποίησε με χαρακτηριστική άνεση, αποδίδοντας την χώρα σε μια νεορωσικού τύπου ολιγαρχία η οποία συνεταιρίστηκε την κρατική γραφειοκρατία, συνεννοήθηκε με την δικαστική εξουσία και αγόρασε τα ΜΜΕ, δημιουργώντας ένα πανίσχυρο μηχανισμό, μοναδικής ευρηματικότητας, απομύζησης του κράτους και διάβρωσης του δημόσιου συμφέροντος. Μεταξύ Ρωσικού και Ιταλικού μοντέλου τα όρια μεταξύ Μεγάλου Κεφαλαίου / Εργολάβων, Κράτους, Τύπου και οργανωμένου εγκλήματος θόλωσαν (και το ποδόσφαιρο ως κορυφή του προκύψαντος παγόβουνου είναι ενδεικτικό της κατάστασης), καθώς παράλληλα απαξιωνόταν η εργασία σαν μέθοδος βιοπορισμού, παγιωνόταν ο πλουτισμός σαν υπέρτατη αξία, και η Τρας TV μετέδιδε την αισθητική της στη "σοβαρή" ιδιωτική τηλεόραση πριν παραγάγει το τέλειο υποπροϊόν της: το ΛΑΟΣ, ένα μόρφωμα που ενισχύθηκε στη μιντιακή γέννησή του από το ΠΑΣΟΚ.
Αυτή η ανάρτηση θα επικεντρωθεί στον πολιτικό και ιδεολογικό λόγο του ΠΑΣΟΚ, τον πραγματικό πολιτικό ηγεμόνα της μεταπολίτευσης και σίγουρα δεν επιχειρείται η πληρότητα της περιγραφής - τουναντίον δεν αποτελούν παρά θραύσματα εκτιμήσεων από την βιωθείσα εμπειρία τόσων χρόνων ΠΑΣΟΚ, πιθανώς και αντιφατικών σε κάποιο βαθμό. Όσα γράφονται ισχύουν σε ένα βαθμό και για την "εκπασοκισμένη" από ένα σημείο και πέρα ΝΔ της περιόδου από το 1990 και μετά. Προφανώς δεν είναι παρά προσωπικές εκτιμήσεις, η συζήτηση για τον χαρακτήρα και την πολιτική πορεία του ΠΑΣΟΚ του 1974 μέχρι και σήμερα θα παραμείνει ανοιχτή για πολύ καιρό...
Πασοκισμός και βαρβαρότητα
Ο πασοκισμός κατασκεύασε μια εξελιγμένη λοιπόν πελατειακότητα κεντρώας καταγωγής, οικοδομώντας γύρω του τον συνασπισμό εξουσίας των "μη-προνομιούχων", ένα θολό κατασκεύασμα με βασικό πλεονέκτημά του την πολιτική ευελιξία που προσέφερε, αλλά που πάντως ήταν στέρεα πιασμένο στην διαχείριση κοινωνικών προσδοκιών. Η ιδεολογία του δεν ήταν ποτέ σημαντική για την φυσιογνωμία του: τα κόμματα του Κέντρου δεν είναι κόμματα ιδεολογικής ενότητας, είναι κόμματα πολιτικής διαχείρισης που τοποθετούνται στο ανά πάσα στιγμή κέντρο των θεμιτών ή/και επιτρεπτών στην κοινωνία απόψεων. Το ΠΑΣΟΚ "μεγαλούργησε" ιδεολογικοποιώντας τις τακτικές του επιλογές και τακτικοποιώντας την ιδεολογία του. Ιστορικά όμως βασίστηκε στο μετεμφυλιακό αντιδεξιό 2 προς 1 που παρέμεινε μέχρι τις ημέρες μας βασική συνιστώσα της πολιτικής δυναμικής της Ελληνικής κοινωνίας. Αυτή την ελπιδοφόρα κοινωνική δυναμική μετέτρεψε σε εκδημοκρατισμό της διαφθοράς και αυτή η βαθύτατα παλαιοκομματική ουσία της διακυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, είναι που το ανέδειξε στον αποτελεσματικότερο δολοφόνο της αριστερής ηγεμονίας στην Ελλάδα: Όπως δείξαμε στην προηγούμενη ανάρτηση, μετά από μια - δυο τετραετίες ΠΑΣΟΚ, ως "αριστερή διακυβέρνηση" οι ιδέες της αριστεράς είχαν ηττηθεί κοινωνικά, και η κοινωνία είχε εξατομικευτεί πλήρως.Δεν λέω ότι δεν συσπειρώθηκε κόσμος αριστερός γύρω από το ΠΑΣΟΚ, ιδίως την πρώτη του δεκαετία. Άνθρωποι-σύμβολα της αριστεράς όπως ο Μανώλης Γλέζος και ο Μάρκος Βαφειάδης συνεργάστηκαν με το ΠΑΣΟΚ, όπως και χιλιάδες άλλοι. Αυτό που λέω είναι πως οι προσδοκίες των αριστερών έβλεπαν στο ΠΑΣΟΚ μια ΕΔΑ, ενώ στην πραγματικότητα το προσωποπαγές αυτό κόμμα, το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου, ήταν στον πυρήνα του (και μετά την προσχώρηση του μεγαλύτερου μέρους των πολιτευτών του Κέντρου της δεκαετίας του 1970) το κόμμα το πατέρα του. Για αυτό το λόγο η ιστορία των διασπάσεων του ΠΑΣΟΚ είναι, όπως είπαμε, μια συνεχής αφήγηση αποχωρήσεων από τα αριστερά του. Από τον Κουτσοχέρα και την Σοσιαλιστική Πορεία, μέχρι το ΣΣΕΚ και τον Νέο Αγωνιστή σήμερα.
Την κρίσιμη δεκαετία του 1980 το ΠΑΣΟΚ επιχειρούσε μια "χυλοποίηση" της ιδεολογίας και της ιστορίας, που φαινόταν χρήσιμη εκείνη την εποχή: Ο Βαφειάδης και ο Τσακαλώτος στο ίδιο ψηφοδέλτιο, οι πολιτευτές του Κέντρου με τους βομβιστές του ΠΑΚ, ένα "Μπαάθ με δημοκρατικό πρόσωπο" μαζί με τους πολιτευτές του Πλαστήρα και τους ήρωες της Εθνικής Αντίστασης, όλοι μαζί μια εσκεμμένη σύγχυση που μπορούσε να πάρει όποια μορφή επέβαλλε ο Ανδρέας και η συγκυρία. Όταν το ΠΑΣΟΚ χρειάστηκε μετά το 1984 να επιβάλλει στυγνή λιτότητα που επιτέθηκε σε βασικά εργασιακά δικαιώματα, δεν δίστασε να στραφεί και να νομοθετήσει εναντίον των ίδιων του των συνδικαλιστών, μιμούμενο τις απεχθέστερες μορφές κρατικού συνδικαλισμού της Επαράτου καθώς και τη βία της.
Είναι βέβαιο πως με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία ξεπεράστηκαν πολλές αμφιβολίες και ερωτήματα για την σταθερότητα της Ελληνικής Δημοκρατίας, προωθήθηκαν κοινωνικές μεταρρυθμίσεις υπερώριμες, τις οποίες η θνήσκουσα εμφυλιοπολεμική δεξιά με τους εκκλησιαστικούς της δεσμούς και τον μαχόμενο ψυχροπολεμισμό της ιδιαίτερα, δεν θα μπορούσε να ξεπεράσει. Είναι επίσης σαφές, ότι ξεκίνησε (αλλά δεν προχώρησε) την δημιουργία ενός συστήματος πρόνοιας και υγείας το οποίο ήταν τεράστιας σημασία για την Ελληνική ύπαιθρο. Υπήρξε ιστορικά η αναγκαιότητα για κάτι σαν το ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα. Δυστυχώς εμφανίστηκε με τα χαρακτηριστικά που γνωρίσαμε...
Πράσινα συνδικάτα
Αξίζει να σημειώσουμε πως αν το ΠΑΣΟΚ όντως αναδιένειμε προς τα κάτω το εθνικό εισόδημα στις αρχές της δεκαετίας του 1980, εξίσου γρήγορα το επέστρεψε πίσω: στα τέλη της δεκαετίας του 1980 το βασικό μεροκάματο είχε την ίδια περίπου αγοραστική αξία με τις αρχές της, όπως επισημαίνει σε ένα ενδελεχέστατο άρθρο στο Ιστολόγιο Αφορμή, για την οικονομική πολιτική στην "χαμένη δεκαετία του 1980" ο Άγγελος Καλοδούκας. Το άρθρο αυτό αποτελεί έναν εξαιρετικό μπούσουλα για την κατάρριψη των ιδεολογημάτων περί των "αυτονόητων" κρατιστικών αδυναμιών της περιόδου, που αποδεικνύεται η κομβικότερη όλης της μεταπολίτευσης. Αξίζει να αναγνωστεί σήμερα σαν αντίλογος για την δήθεν παράλογα γενναιόδωρα "φιλολαϊκή" πασοκική δεκαετία του 1980.
Το "κρατικιστικό" ΠΑΣΟΚ
Το ΠΑΣΟΚ στα πλαίσια της προσπάθειας δημιουργίας κοινωνικού κράτους προφανώς επεξέτεινε την δραστηριότητα του δημοσίου. Αν είναι πραγματικότητα πως διεύρυνε την (ήδη υπάρχουσα) πελατειακότητα του συστήματος, δεν είναι όμως καθόλου ορθό να θεωρηθεί πως διόγκωσε το κράτος σε κάποιον υπερβολικό βαθμό. Ο λόγος πάλι στον Άγγελο Καλοδούκα:
Στα 1974 οι δαπάνες της Γενικής Κυβέρνησης ανήλθαν στο 28,4% του ΑΕΠ. Στα 1980 έφτασαν στο 31,8%, το 1981 έκαναν άλμα στο 38%. Ο δημόσιος τομέας επεκτάθηκε, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή του πρεσβύτερου κατηγορήθηκε για «σοσιαλμανία»(!) ενώ μια σειρά από τράπεζες και επιχειρήσεις κρατικοποιήθηκαν... "το 1985 οι τρέχουσες και επενδυτικές δαπάνες της γενικής κυβέρνησης στην Ελλάδα αντιστοιχούσαν στο 42,9% του ΑΕΠ της χώρας. Στις χώρες της ΕΕ το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 48,8% και στις χώρες του ΟΟΣΑ 38,8%". [Το 1989 ήταν περί το 41%]
Συνολικές κρατικές δαπάνες σαν ποσοστό του ΑΕΠ
Αν οι δαπάνες σε όλη την περίοδο του ΠΑΣΟΚ έμειναν κάτω από τον μ.ο. των χωρών της ΕΕ15, τα έσοδα διατηρήθηκαν ακόμα χαμηλότερα, σταθερά κάτω από τον μ.ο. των εσόδων των χωρών του ΟΟΣΑ σαν ποσοστό του ΑΕΠ. Το ΠΑΣΟΚ έστησε μια ανεστραμμένη πυραμίδα φοροαποφυγής και φοροδιαφυγής, επιτρέποντας την μη-φορολόγηση του μεγάλου κεφαλαίου και των στρωμάτων επαγγελματιών με τα οποία είχε προνομιακή σχέση για την εμπέδωση της ηγεμονίας του στην Ελληνική κοινωνία, και καταλήγοντας στην ανοχή ή και ενθάρρυνση της μικροφοροδιαφυγής στα φτωχότερα στρώματα. Αυτός ο φαύλος κύκλος ήταν κρίσιμος μηχανισμός αναπαραγωγής του πολιτικού μορφώματος του ΠΑΣΟΚ μια και ήταν η βασική μέθοδος εκδημοκρατισμού της διαφθοράς: εξαγοράζεις την ανοχή των μικρών με μικρορουσφέτια, των μεσαίων με φοροαπαλλαγές. Αντί λοιπόν να επιχειρήσει την φορολογική δικαιοσύνη, το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποίησε και το φορολογικό σύστημα στα πλαίσια της παραγωγής πολιτικού αποτελέσματος.
Στα χρόνια του 9
Σχόλια
Μια παρατήρηση μόνο: Η αύξηση των κρατικών δαπανών μόνο δεν μας λέει τίποτα. Τα σκανδιναβικά κράτη έχουν μεγάλο και αποτελεσματικό κράτος. Η Αυστραλία έχει μικρό, αλλά εξίσου αποτελεσματικό κράτος. Τα κράτη της Αφρικής γενικά έχουν μικρό κράτος(ειδικά αν αφαιρέσουμε την ξένη βοήθεια), αλλά αναποτελεσματικό. Δεν έχει τόση σημασία το πόσα ξοδεύεις, όσο το πού τα ξοδεύεις.
Οταν λοιπόν κάποιος λέει ότι το ΠΑΣΟΚ διόγκωσε υπερβολικά το κράτος, ουσιαστικά εννοεί(ή θα έπρεπε να εννοεί), ότι το ΠΑΣΟΚ διόγκωσε υπερβολικά τις λειτουργίες του κράτους που εμποδίζουν την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της οικονομίας. Και με αυτή την έννοια είναι πολύ δύσκολο να απορρίψει κανεις τον συγκεκριμένο ισχυρισμό.
Μια δεύτερη παρατήρηση που δεν σχετίζεται τόσο με το κείμενο όσο με μια πρόσφατη συζήτηση μας. Λες ότι το ΠΑΣΟΚ στα τέλη του 80 πήρε πίσω όσα έδωσε στα κατώτερα στρώματα στις αρχές της δεκαετίας. Σωστά, μέσω του πληθωρισμού, να επισημάνω εγώ. Και με δεδομένο ότι οι Έλληνες πολιτικοί δεν θα μεταλλαχθούν ξαφνικά, ακριβώς το ίδιο θα συμβεί σε περίπτωση εξόδου από το Ευρώ, μετά την ανάκαμψη που θα συμβεί λόγω της υποτίμησης.
Σημειώνω όμως ότι το κράτος δεν είναι μόνο η δημόσια διοίκηση. Είναι γιατροί, νοσοκόμοι, δάσκαλοι, στρατιωτικοί, πυροσβέστες, ερευνητές κτλ. Είναι δύσκολο να με πείσεις πως ήταν αντιπαραγωγική η αύξηση του αριθμού αυτών των δημοσίων υπαλλήλων.
Ναι το ΠΑΣΟΚ πήρε πίσω τις αυξήσεις μέσω του πληθωρισμού *και της πολιτικής λιτότητας Σημίτη* από το 1984 και μετά. Δεν ήταν μόνος του ο πληθωρισμός (υπήρχε και ΑΤΑ μέχρι τότε). Άλλωστε επειδή οι μισθοί σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα καταβαραρθρώνονται ήδη με πρωτοφανείς ρυθμούς χωρίς πληθωρισμό δεκαετίας 80, δύσκολα με πείθεις πως ο πληθωρισμός είναι ο *μείζων κίνδυνος* για το εισόδημα των εργαζομένων.
Γενικά τις ερωτήσεις που θα προκύψουν θα τις μαζέψω να τις απαντήσω στο 4ο μέρος. Σημειώστε πως δεν επιδιώκει η παρούσα σειρά να είναι ιστορική μελέτη. Μάλλον ένα δοκίμιο με χρήση σε μια επικαιρική διαμάχη
@Ανώνυμος: Όντως και ο Δροσογιάννης και πολλοί άλλοι (μέχρι και χουντικοί και άλλα αστέρια) είναι ενδεικτικός της σύνθεσης του ΠΑΣΟΚισμού της δεκαετίας του 1980.
@exiled: Ευχαριστώ! Διορθώθηκε. Προφανώς εννοούσα δολοφονικής πρόθεσης!
Σε περίπτωση άσκησης νομισματικής πολιτικής από τους Έλληνες πολιτικούς θα είναι ΤΟ θέμα, όπως ήταν στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 80. Side note ήταν όμως και σχετίζεται με προηγούμενη ιδιωτική εν μέρει συζήτηση, οπότε ας μην επικεντρώσουμε σε αυτό.
Η βελτίωση της οργάνωσης του κράτους είναι ένα θέμα που δε νομίζω ότι καμμία πολιτική παράταξη θέλει να αγγίξει επί της ουσίας. Επειδή όπως είπα η σύνθεση είναι που ενδιαφέρει και όχι τόσο το συνολικό μέγεθος, η αναδιοργάνωση μπορεί να συνεπάγεται τόσο αναβάθμιση της υλικοτεχνικής υποδομής(που δεν είναι τόσο κακή, απλά δεν χρησιμοποιείται όσο θα μπορούσε) και προσλήψεις σε ορισμένους τομείς, την ίδια στιγμή που σε άλλους θα γίνονταν απολύσεις ή/και μειώσεις μισθών. Το γιατί αυτό είναι ένα δύσκολο θέμα για όλους νομίζω είναι εμφανές.
Για την παραγωγικότητητα των δημοσίων υπαλλήλων: αν πεινάνε οι δημόσιοι υπάλληλοι, τι να πούνε οι ιδιωτικοί που παραπάνω από 1 στους 5 είναι άνεργος; Μειώνεται και η δικιά τους παραγωγικότητα; Αν όχι ίσως δεν έχουμε να κάνουμε τόσο με μειωμένα κίνητρα για εργασία όσο για χρήση όλων των όπλων που έχει στην φαρέτρα της κάθε ομάδα για την διατήρηση όσο το δυνατόν περισσότερων κεκτημένων προσόδων.
Και αυτή η ερώτηση με φέρνει στην τελευταία μου παρατήρηση: Δεν είμαι καθόλου πεπεισμένος ότι κάποιοι έχουν σχέδιο και ειλικρινή θέληση πετσοκόματος του κράτους. Δεν βλέπω καν κάποιο πολύ καλό κίνητρο για τους πολιτικούς να το κάνουν αυτό.
Αυτό που βλέπω είναι μια κυβέρνηση χωρίς σαφή ιδεολογική στόχευση και με σαφέστατες ελλείψεις όσον αφορά την οικονομική της σκέψη, να εξαναγκάζεται από τις περιστάσεις να ακολουθήσει μια πολιτική που δεν ξέρει πώς θα εφαρμόσει και πυξίδα της στην όλη διαδικασία είναι η διατήρηση όσης περισσότερης πολιτικής ισχύος γίνεται. Με δεδομένο το πελατειακό σύστημα που αναδεικνύει και συντηρεί κυβερνησεις στην Ελλάδα τα τελευταία 180 χρόνια, αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την ικανοποίηση προσοδοθηρικών ομάδων(πες τες συντεχνίες να είμαστε και τρέντυ). Εμπειρικά η υπόθεση μου στηρίζεται από την τροπολογία για τις δημοτικές επιχειρήσεις και τις διαπραγματεύσεις για το ενιαίο μισθολόγιο των δημοσίων υπαλλήλων. Μια κυβέρνηση που είχε ιδεολογική στόχευση να πετσοκόψει το δημόσιο, δεν θα έκανε πίσω σε αυτά τα δύο θέματα. Μια κυβέρνηση που κοιτάει να ταΐσει όσο καλύτερα γίνεται τους σκύλους που την βοηθάνε να φυλάει το κοπάδι, ενώ η πίτα μικραίνει, θα έκανε αυτά που είδαμε.
Κάπου εδώ σταματάω όμως γιατί αν συνεχίσω να γράφω έτσι, μπορεί να στη βγω κι από τ'αριστερά. :D
Μερικές παρατηρήσεις γύρω απ'τη συζήτηση σχετικά με το μέγεθος του δημοσίου τομέα στην Ελλάδα το οποίο έχει γίνει και η παντιέρα της γενικής κοινωνικής αποδόμησης.
Την επαύριο του εμφυλίου το ελληνικό δημόσιο απασχολούσε χονδρικά 200 χιλιάδες άτομα, η συντριπτική πλειοψηφια των οποίων ήταν στα σώματα ασφαλείας. Το μετεμφυλιακό "Κράτος της Δεξιάς" σφυρηλάτησε την απαραίτητη νομιμοποίησή του εν μέρει μέσω της δημόσιας απασχόλησης προσπαθώντας να δημιουργήσει κοινωνικές ομάδες-στηρίγματα σε μια κοινωνία με σαφή προβλήματα συνοχής. Έτσι το 1981 όταν και ανέλαβε το ΠΑΣΟΚ, το δημόσιο αριθμούσε πάνω από 500 χιλιάδες εργαζόμενους, για να φτάσουμε στις 770 χιλιάδες της απογραφής. Επομένως ο νομιμοποιητικός χαρακτήρας της δημόσιας απασχόλησης δεν είναι επ'ουδενί εφεύρεση του μεταπολιτευτικού ΠΑΣΟΚ. Φυσικά δεν είναι εφεύρεση ούτε του μετεμφυλιακού κράτους, μιας και η πρώτη χώρα που ενέταξε τη δημόσια απασχόληση στις διαδικασίες πολιτικής νομιμοποίησης ήταν η Γερμανία του Βίσμαρκ όπου μέχρι και σήμερα οι συντεχνίες παίζουν δομικό ρόλο στον πολιτικό προγραμματισμό.
Σχετικά με τις δημόσιες δαπάνες. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών '60 και '70 η Ελλάδα είχε μέσο όρο δημοσίων δαπανών κάτω απ'το μισό σε σχέση με τις προηγμένες χώρες της Ευρώπης και αυτές οι δαπάνες κατευθύνοταν κατά μεγάλη πλειοψηφία στην ασφάλεια, την άμυνα και τη δημόσια διοίκηση - οι δε κοινωνικές δαπάνες ήταν σχεδόν ανύπαρκτες, σε αντίθεση φυσικά με την δυτική Ευρώπη. Τη δεκαετία του '80 το ΠΑΣΟΚ επιχείρησε μια "σύγκλιση" των δαπανών και έναν στρεβλό κευνσιανισμό σε μια περίοδο όμως που η παγκόσμια οικονομία βρισκόταν σε ύφεση και ήδη το κοινωνικό κράτος κλυδωνιζόταν. Αυτό σε συνδυασμό με τη δομική αδυναμία/απροθυμία τόσο του πασοκικού όσο και του μετεμφυλιακού κράτους να εισπράτει έσοδα οδήγησαν εν μέρει στο φούσκωμα των δημοσιονομικών στοιχείων.
Η συζήτηση που έχει ξεσπάσει και η εκδοχή της κυρίαρχης ιδεολογίας δεν έχει σκοπό να ξεσκεπάσει τα κακώς κείμενα του πασοκικού κράτους αλλά να απονομιμοποιήσει το θετικό ρόλο που μπορεί να έχει το Κράτος ως κοινωνικός μηχανισμός - μια διαδικασία άλλωστε που έχει αρχίσει στη Δύση εδώ και δεκαετίες. Επομένως συμφωνώ απόλυτα με τις παρατηρήσεις του talos και φυσικά η επισήμανση οτι το ελληνικό κράτος δεν είναι τόσο δαπανηρό ή ογκώδες όσο πιστεύεται και προωθείται απ'τους μονίμως πρόθυμους Μανδραβέληδες δεν έχει σκοπό επ'ουδενί να υπερασπιστεί το σάπιο πασοκικό κράτος αλλά αυτή καθεαυτή την αναδιανεμητική λειτουργία του κράτους μέσω των μεταβιβαστικών/αναδιανεμητικών μηχανισμών.
Για να μη κουράσω άλλο, θεωρώ κομβικό σημείο στην κατανόηση της ελληνικής πλευράς της κρίσης τα δυο σημεία που αναλύονται στο κείμενο, τα διαχρονικά χαμηλά έσοδα του Κράτους και τον αιμομικτικό δεσμό πολιτικών και οικονομικών ελίτ που καλύπτονταν κατ'ουσίαν από έναν ευνουχισμένο απ'το ίδιο το ΠΑΣΟΚ συνδικαλισμό...
ΥΓ. Συγγνώμη για το μέγεθος του ποστ
**Το ΠΑΣΟΚ έστησε μια ανεστραμμένη πυραμίδα φοροαποφυγής και φοροδιαφυγής, επιτρέποντας την μη-φορολόγηση του μεγάλου κεφαλαίου και των στρωμάτων επαγγελματιών με τα οποία είχε προνομιακή σχέση για την εμπέδωση της ηγεμονίας του στην Ελληνική κοινωνία, και καταλήγοντας στην ανοχή ή και ενθάρρυνση της μικροφοροδιαφυγής στα φτωχότερα στρώματα.
**Αυτός ο φαύλος κύκλος ήταν κρίσιμος μηχανισμός αναπαραγωγής του πολιτικού μορφώματος του ΠΑΣΟΚ μια και ήταν η βασική μέθοδος εκδημοκρατισμού της διαφθοράς: εξαγοράζεις την ανοχή των μικρών με μικρορουσφέτια, των μεσαίων με φοροαπαλλαγές.
**Αντί λοιπόν να επιχειρήσει την φορολογική δικαιοσύνη, το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποίησε και το φορολογικό σύστημα στα πλαίσια της παραγωγής πολιτικού αποτελέσματος."
Πολύ σωστά, Τάλω
Να συμπληρώσω, επίσης;
Περιθωριοποίησε και εξαφάνισε, αντί να ενισχύσει, τους ελεγκτικούς μηχανισμούς της δημόσιας διοίκησης.
Κομβικό σημείο αναφοράς. Ποιό κράτος δεν σέβεται τους θεσμούς;
Αυτό που υποστηρίζει ότι:
"υπεράνω όλων ο λαός"
Η αποθέωση του λαίκισμού.