Η αραβική άνοιξη, ο νεοφιλελευθερισμός και το ΔΝΤ - μέρος 1ο

1. Δοξαστικό

Αν πριν από τρεις μήνες ισχυριζόταν κανείς ότι έστω και ένα (ούτε καν το ένα μετά το άλλο) από τα δικτατορικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής και της Βορείου Αφρικής θα ανατρεπόταν από μια λαϊκή εξέγερση θα προκαλούσε το γέλιο: υπάρχουν πράγματα που θεωρούνται πέραν των ορίων του πολιτικά εφικτού, ή του ρεαλιστικού. Καμία αντικειμενική συνθήκη δεν έμοιαζε να υπήρχε για κάτι τέτοιο: ούτε οργανωμένη και ισχυρή αντιπολίτευση, ούτε καταφανής εσωτερική εξασθένιση των δικτατόρων, ούτε εξωτερικός παράγων που να έχει επενδύσει στην ανατροπή τους, τίποτα. Οι δείκτες της οικονομίας φαινόταν αν όχι να ευημερούν, τουλάχιστον να αντέχουν... Μόνο κάποιοι περιθωριακοί το είχαν διαβάσει στα χαρτιά...

Είναι πολλάκις διδακτικό για την φύση και τα όρια της ιστορικής προβλεψιμότητας και για τους αστραπιαίους χρόνους της πολιτικής υπέρβασης αυτό που έγινε τον τελευταίο μήνα. Και είναι αντίρροπο προς την μαζική πολιτική παραίτηση και την απελπισία που βιώνουμε εδώ - κι ας είναι η αντικειμενική οικονομική κατάσταση εκεί πολλές φορές χειρότερη (προς το παρόν) από την δική μας. Η διαφορά εικάζω, το στοιχείο εκείνο που κάνει την διαφορά μεταξύ ενός παθητικού, θλιμμένου και οργισμένου λαού και ενός εξεγερμένου και αισιόδοξου λαού είναι η αλληλεγγύη. Η αίσθηση του συνανήκειν, της εξυπηρέτησης ενός ανώτερου στόχου, κοινά συνομολογημένου έστω και περιορισμένου. Δεν είναι παρεμπίπτον ούτε ανεξάρτητο των εξελίξεων (τουναντίον όπως θα συζητήσω παρακάτω) το ότι η συνδικαλιστική άνοιξη της Αιγύπτου από καιρό προοιώνισε - έστω και αχνά - την γενικευμένη λαϊκή αντίσταση, προκάλεσε την καταστολή από την πλευρά του καθεστώτος και την συνοδεύει ακόμα (Ας σημειωθεί η συγκινητική αλληλεγγύη, σε ώρες δοκιμασίας και διωγμών για αυτούς, των Αιγυπτίων εργατών προς τους Έλληνες απεργούς του Μαΐου). Δεν είναι καθόλου ανεξάρτητη από αυτή την γενναία και ηρωική παράδοση του βορειοαφρικανικού συνδικαλισμού, εικάζω, και η μαχητική αξιοπρέπεια των, βορειοαφρικανών ως επί το πλείστον, μεταναστών-απεργών πείνας της Υπατίας. Πατούν στις πλάτες μαρτύρων...


2.

H αντινεοφιλελεύθερη εξέγερση

Η άνοιξη του Αραβικού κόσμου λοιπόν είναι μια διαδικασία που "ψηνόταν" στο εσωτερικό των κοινωνιών για χρόνια. Οι δικτάτορες, o Μπεναλί, ο Μουμπάρακ, ο Σαλέχ, (το συντομότερο δυνατόν) ο Καντάφι - αλλά και οι επόμενοι ίσως στο Μπαχρέιν και αλλού δεν έπεσαν και δεν θα πέσουν όμως απλά και μόνο λόγω της αυταρχικότητάς τους, οι δεκαετίες πολιτικής καταπίεσης απλά βάρυναν στην τελική ορμή της εξέγερσης αλλά πυροδοτήθηκαν από οικονομικές εξελίξεις. Κοινό σημείο των εξεγέρσεων σε Αίγυπτο, Τυνησία, Λιβύη, Υεμένη ήταν οι οδυνηρές επιπτώσεις της στροφής των δικτατορικών καθεστώτων που τις διοικούσαν προς σκληρά (ή σκληρότερα) νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές, υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ ή/και της Παγκόσμιας Τράπεζας και τα χειροκροτήματα της Δύσης - και η συνακόλουθη μαζική περαιτέρω εκπτώχυνση των λαών τους. Και δεν είναι η πρώτη φορά: Σχεδόν πίσω από κάθε εξέγερση στην Β. Αφρική και στον Αραβικό κόσμο γενικότερα από την δεκαετία του 1980 και μετά κρύβεται η αγανάκτηση για κάποια πολιτική που προωθούσε, απαιτούσε ή υποστήριζε το ΔΝΤ ή η Δύση και η οποία έκανε τους φτωχούς φτωχότερους, αύξανε την πείνα και χρησιμοποιούσε την δολοφονική βία για να επιβληθεί. Παρακάτω ακολουθούν μερικά στοιχεία που συνηγορούν σε αυτό: πως δηλαδή κρίσιμο στοιχείο των εξεγέρσεων ήταν (και παραμένει) η ακραία εξαθλίωση που έφεραν οι πολιτικές των χωρών του υπαρκτού αραβικού νεοφιλελευθερισμού.


3.

Αίγυπτος

Δεν το θυμήθηκαν πολλοί ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Δύση, αλλά η εξέγερση του 2011 στην Αίγυπτο δεν ήταν η πρώτη στην χώρα που οργανώθηκε μέσω Facebook και SMS. Η γενική απεργία των συνδικάτων το 2008 (σε μια χώρα όπου οι απεργίες, υπό την καθοδήγηση του μέλους της Σοσιαλιστικής Διεθνούς Χόσνι Μουμπάρακ, ήταν παράνομες) διαδόθηκε και εξαπλώθηκε ακριβώς με αυτόν τον τρόπο, κορύφωση μιας έντονης συνδικαλιστικής δραστηριότητας με βάση την οποία το Lenin's Tomb ανήγγειλε το ενδεχόμενο η Αίγυπτος να αποδειχθεί μια νέα Βενεζουέλα, λόγω της εντονότατης δράσης των συνδικάτων ήδη το 2007... Ενώ από την πρώτη στιγμή του πολλοστού κύματος "μεταρρυθμίσεων" του ΔΝΤ που επιβλήθηκε στην Αίγυπτο, τα συνδικάτα βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της αντίστασης στο καθεστώς με οικονομικά και δημοκρατικά αιτήματα. Στο πνεύμα της Γενικής Απεργίας του 2008 εκδηλώθηκαν και εξεγέρσεις για την τιμή του ψωμιού, τμήμα της παγκόσμιας αντίδρασης στην αύξηση της τιμής των τροφίμων του 2007-08 η οποία, καθόλου συμπτωματικά για την Β.Αφρική, επαναλήφθηκε το 2010-11 και αποτέλεσε την αφορμή για την δημοκρατική αλυσωτή αντίδραση στις περιοχές αυτές.



Δεν είναι τυχαίο πως ένας Αιγύπτιος συγγραφέας, που έγραφε στο Αλ Τζαζίρα ψευδώνυμα ως Αμπού Ατρίς, τιτλοφόρησε πρόσφατο άρθρο του για τις εξελίξεις στην Αίγυπτο: "Μια επανάσταση εναντίον του νεοφιλελευθερισμού; Αν η εξέγερση οδηγήσει σε ενίσχυση του νεοφιλελευθερισμού, εκατομμύρια θα νιώσουν εξαπατημένοι". Μεταφράζω εκτενή αποσπάσματα γιατί θεωρώ πως έχουν μια ιδιαίτερη σημασία:

Περιγράφοντας κανείς την ωμή εκμετάλλευση του πολιτικού συστήματος για ιδιωτικό όφελος σαν διαφθορά, χάνει το δάσος για τα δέντρα. Μια τέτοια εκμετάλλευση είναι σίγουρα μια κραυγαλέα αδικία απέναντι στους πολίτες της Αιγύπτου, αλλά το να την αποκαλεί κανείς "διαφθορά" υποδηλώνει πως το πρόβλημα αφορά παρεκτροπές από ένα σύστημα που αλλιώς θα λειτουργούσε ομαλά. Αν ήταν έτσι τα πράγματα τότε τα εγκλήματα του καθεστώτος Μουμπάρακ θα μπορούσαν να αποδοθούν απλά σε κακούς ανθρώπους: αν αλλάξουν τα πρόσωπα τα προβλήματα θα φύγουν μαζί τους. Αλλά το πραγματικό πρόβλημα με το καθεστώς δεν ήταν αναγκαστικά πως τα υψηλόβαθμα στελέχη της κυβέρνησης ήταν κλέφτες με την συνηθισμένη έννοια του όρου. Δεν έκλεβαν κατ' ανάγκην άμεσα από τον κρατικό προϋπολογισμό. Μάλλον πλούτισαν μέσα από την συγχώνευση της πολιτικής και των επιχειρήσεων υπό τον μανδύα της ιδιωτικοποίησης. Αυτό δεν αποτελεί τόσο παραβίαση του συστήματος, όσο τη συνηθισμένη του λειτουργία [σημ: αυτό φέρνει στο νου παραλληλισμούς με εχμ, άλλες χώρες]. Η Αίγυπτος του Μουμπάρακ εν ολίγοις, ήταν ένα τυπικό νεοφιλελεύθερο κράτος...

... Οι μόνοι για τους οποίους ο Αιγυπτιακός νεοφιλελευθερισμός δούλεψε κατά τις προβλέψεις ήταν τα ασθενέστερα μέλη της κοινωνίας, και η εμπειρία τους με αυτόν δεν ήταν ευχάριστη. Τα συνδικάτα κατεστάλησαν ανελέητα. Τα συστήματα δημόσιας παιδείας και υγείας αποσαθρώθηκαν μέσω ενός συνδυασμού παραμέλησης και ιδιωτικοποίησης. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού υπέφερε μισθούς που έμεναν στάσιμοι ή έπεφταν σε σχέση με τον πληθωρισμό. Η επίσημη ανεργία υπολογίστηκε στο 9,4% πέρυσι (και ήταν πολύ υψηλότερη για την νεολαία που βρέθηκε στην εμπροσθοφυλακή της Επανάστασης της 25ης Ιανουαρίου) και περί το 20% του πληθυσμού λέγεται πως ζει κάτω από το όριο της φτώχειας που ορίζεται ως 2 δολάρια ημερησίως το άτομο.

Για τους πλούσιους οι κανόνες ήταν πολύ διαφορετικοί. Η Αίγυπτος δεν μείωσε τόσο τον δημόσιό της τομέα, όπως θα ήθελε το νεοφιλελεύθερο δόγμα, όσο αναδιένειμε τους δημόσιους πόρους προς όφελος μιας μικρής και ήδη εύπορης ελίτ. Οι ιδιωτικοποιήσεις παρείχαν ευκαιρίες για τα άτομα με τις κατάλληλες πολιτικές διασυνδέσεις, που μπορούσαν να αγοράσουν δημόσια περιουσία για ποσά πολύ μικρότερα από την αγοραία τους αξία, ή να μονοπωλούν ενοίκια από πηγές τόσο διαφορετικές μεταξύ τους όσο ο τουρισμός και η εξωτερική βοήθεια. Ένα τεράστιο ποσοστό των κερδών που έβγαλαν οι εταιρείες που παρείχαν βασικά οικοδομικά υλικά όπως το ατσάλι και το τσιμέντο προήλθε από συμφωνίες με το κράτος, μέρος των οποίων προερχόταν με την σειρά του από την βοήθεια ξένων κυβερνήσεων.

Όλα αυτά γίνονται υπό την εποπτεία και τις επευφημίες του ΔΝΤ φυσικά, του οποίου η Αίγυπτος μέχρι τα πρόσφατα γεγονότα ήταν χώρα-υπόδειγμα και το οποίο είναι αναμεμειγμένο με τα της Αιγύπτου από το 1991. Το 1991, αξίζει να σημειώσουμε, το ΔΝΤ μέσα στην μεγάλη του έγνοια για τους πιο αδύναμους της Αιγυπτιακής κοινωνίας δήλωνε πως:

"... η Αίγυπτος θα δημιουργουσε ένα κοινωνικό ταμείο που θα χρηματοδοτείτο κυρίως από το εξωτερικό ώστε να προστατεύσει τις πιο ευάλωτες ομάδες της χώρας από τις συνέπειες των οικονομικών μεταρρυθμίσεων και να βοηθήσει στην επανεγκατάσταση εργατών που είχαν μετακινηθεί λόγω του Πολέμου του Κόλπου"

Τηρήθηκε αυτή η υπόσχεση; Όχι. Προς επίρρωση των όσων γράφει ο Αμπού Ατρίς, ο Jack Shenker στον Guardian περιέγραφε το 2009 τα αποτελέσματα του τελευταίου κύματος μεταρρυθμίσεων εμπνευσμένων από το ΔΝΤ:

"[Το] 2004 έφερε μαζί του ένα καινούριο υπουργικό συμβούλιο το οποίο έσπευσε να μειώσει τον ανώτερο φορολογικο συντελεστή από το 42% στο 20%, με αποτέλεσμα οι πολυεκατομμυριούχοι να πληρώνουν ακριβώς ίσο ποσοστό των εισοδημάτων τους σε φόρους με εκείνους που είχαν ετήσια εισοδήματα μικρότερα από 700 Ευρώ. Δημιουργήθηκαν Ειδικές Οικονομικές Ζώνες, οι ξένες επενδύσεις έφτασαν σε δυσθεώρητα ύψη (13 δισ. δολάρια το 2008) και τα τρία τελευταία χρόνια, η οικονομική ανάπτυξη προχωρά με ένα σταθερά υψηλό ποσοστό ετησίως, της τάξης του 7%. Ο κατώτατος μισθός παρεμπιπτόντως έχει παραμείνει σταθερός σε λιγότερο από 6 Ευρώ τον μήνα σε όλο αυτό το διάστημα.

Έτσι η Αίγυπτος είναι σήμερα μια πιο χλιδάτη και εύπορη χώρα με φαραωνικά πλούτη εφάμιλλα του φαραωνικού της ηγέτη... Αλλά βέβαια, όπως η έκθεση GAFI καταδεικνύει άβολα, το 90% της χώρας δεν έχει δει ακόμα το παραμικρό από αυτή την άνοδο. Οι ξένες επενδύσεις έχουν διοχετευθεί κυρίως σε κλάδους όπως ο χρηματοοικονομικός και το φυσικό αέριο που δημιουργούν ελάχιστες νέες θέσεις εργασίας. Ενώ οι φυσικοί πόροι όπως το αέριο πωλούνται σε επιδοτούμενες τιμές στους μεγιστάνες ιδιοκτήτες των εργοστασίων σιδήρου και λιπασμάτων, το κόστος των καθημερινών αγαθών όπως το ψωμί ή το λάδι έχει εκτοξευθεί. Μάλιστα από τότε που το ΔΝΤ άρχισε να σπρώχνει την οικονομία της Αιγύπτου σε σύγχρονη κατεύθυνση, οι Αιγύπτιοι γίνονται σταθερά και εντυπωσιακά φτωχότεροι: όταν άρχισε η δομική προσαρμογή 20% του πληθυσμού ζούσε με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα (προσαρμοσμένα σύμφωνα με τον πληθωρισμό). Σήμερα το νούμερο αυτό φτάνει το 44%. Την περασμένη δεκαετία με αύξηση του ΑΕΠ σε πολύ υψηλά επίπεδα, η απόλυτη φτώχεια σκαρφάλωσε από το 16,7% στο 20% σχεδόν.

Το 2004 είναι μια κρίσιμη καμπή για την Αίγυπτο γιατί, όπως περιγράφει συνηγορώντας στα παραπάνω ο Σαμέρ Σεχάτα, καθηγητής Αραβικής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Τζωρτζτάουν:

"Το 2004, συνέβη κάτι το δραστικό και διορίστηκε μια καινούρια κυβέρνηση, καινούριοι υπουργοί που πίστευαν πλήρως στις ιδέες του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας. Και ακολούθησαν τις πολιτικές αυτές με ενθουσιασμό. Και στο επίπεδο των μακροοικονομικών δεικτών, στατιστικών, ρυθμού ανάπτυξης ΑΕΠ, ξένων άμεσων επενδύσεων κ.ο.κ. η Αίγυπτος έμοιαζε με θαύμα. Αυτό φυσικά ίσχυε και για το Τυνησιακό μοντέλο προηγουμένως. Θα θυμάστε πως ο Ζακ Σιράκ το αποκαλούσε "οικονομικό θαύμα" και ήταν το αγαπημένο υπόδειγμα του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, επειδή εφάρμοζε μεταρρυθμίσεις αυτού του είδους. Λοιπόν είδαμε φυσικά τι συνέβη στην Τυνησία. Και στην Αίγυπτο, από το 2004 μέχρι σήμερα και η κυβέρνηση και οι μεταρρυθμίσεις της χειροκροτούνταν στην Ουάσινγκτον από την Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και Αμερικανούς αξιωματούχους... Η Αίγυπτος έλαβε το βραβείο του καλύτερου μεταρρυθμιστή από το ΔΝΤ και την ΠΤ, και έλαβε τεράστιες άμεσες ξένες επενδύσεις...

Αλλά εκείνο που απέκρυπταν όλα αυτά, ήταν ό,τι συνέβαινε στο επίπεδο των πραγματικών ανθρώπων και της καθημερινής ζωής. Τα πραγματικά εισοδήματα μειώνονταν σαν αποτέλεσμα του απίστευτα υψηλού πληθωρισμού... που κατέτρωγε τα εισοδήματα του κόσμου. Για τα βασικά αγαθά, τα τρόφιμα οι τιμές αύξαναν αλματωδώς. Το 2008 περίπου 13 ή 14 Αιγύπτιοι σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις που είχαν να κάνουν με την αναμονή τους σε ουρές συσσιτίων ψωμιού, επειδή δεν υπήρχε αρκετό ψωμί και έτσι ξεσπούσε η βία. Ο κόσμος περίμενε στην σειρά για ώρες για να πάρει το επιδοτούμενο ψωμί, που είναι επίσης και μια από τις βάσεις του καθεστώτος... Πρέπει να το κάνει αυτό για να έχει κάποιου είδους αποδοχή από τον κόσμο. Έτσι, αυτό που οι μακροοικονομικοί αυτοί δείκτες έκρυβαν ήταν αυτό που βίωνε ο κόσμος στο επίπεδο της καθημερινότητας και του πραγματικού εισοδήματος. Όπως προανέφερα η φτώχεια και η εισοδηματική ανισότητα αυξάνονταν, ακόμα και η διαφθορά αυξανόταν σύμφωνα με την Διεθνή Διαφάνεια...

Μετά την Αιγυπτιακή επανάσταση τα Συνδικάτα μπορούν πλέον να λειτουργούν νόμιμα και είναι από τους βασικότερους παράγοντες στο δημοκρατικό παιχνίδι. Παράλληλα η Αιγυπτιακή Αριστερά βγαίνει από την παρανομία και αναδιοργανώνεται...

4. Τυνησία

Αν η Αίγυπτος ήταν μια γνωστή εστία αναταραχής και αναβρασμού, η Τυνησία, ως μικρότερη χώρα προσέλκυε ακόμα λιγότερο την προσοχή των διεθνών ΜΜΕ. Αλλά και εκεί η κατάσταση ήταν ανάλογη: Τα συνδικάτα έπαιξαν κρίσιμο ρόλο σαν ήπια αντιπολίτευση του Μπεν Αλί (αν και ήταν ελεγχόμενα), αποτίναξαν τον κυβερνητικό έλεγχο κατά την διάρκεια της εξέγερσης και πιθανόν να παίξουν ακόμα μεγαλύτερο ρόλο στην μετά την εξέγερση εποχή, όπως το ίδιο θα διεκδικήσει ν ακάνει και η αριστερά (για μια ανάλυση των κοινωνικοπολιτικών ρευμάτων στην μετεπαναστατική Τυνησία βλ. εδώ).

Προηγήθηκε και στην περίπτωση της Τυνησίας ένας αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός που, παρότι η χώρα ήταν πιο εύπορη και διατηρούσε κάποια προσχήματα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, μοιραζόταν κοινά χαρακτηριστικά με την Αίγυπτο... Όπως περιγράφει ο Richard Seymour:

Τα αποτελέσματα του αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού του Μπεν Αλί για το κεφάλαιο ήταν εντυπωσιακά με τον τρόπο τους: ΑΕΠ σε επίπεδα Ευρωπαϊκής περιφέρειας, μικρό έλλειμμα του δημόσιου τομέα, συγκράτηση του πληθωρισμού και ανανεωμένο αξιόχρεο. Ο χρηματοοικονομικός τομέας μεταρρυθμίστηκε και στην αρχή είχε μια μικρή άνθιση. Μεγάλα τμήματα του δημόσιου τομέα παραδόθηκαν για προσοδοφόρες επενδύσεις. Συνολικά 160 κρατικές επιχειρήσεις ιδιωτικοποιήθηκαν. Η κεφαλαιοποίηση στο χρηματιστήριο των 50 μεγαλύτερων εισηγμένων επιχειρήσεων στο Bourse de Tunis έφτανε τα 5,7 δισ. δολάρια το 2007. Η διαβόητα διεφθαρμένα πάμπλουτη οικογένεια του Μπεν Αλί, κολύμπησε στο χρήμα με την ραγδαία άνοδο της οικονομίας. Ο ίδιος έγινε από τους αγαπητούς ηγέτες των ΗΠΑ και της ΕΕ, που παρείχαν έτσι διεθνές κύρος στο καθεστώς του. Το κόστος όλων αυτών για την εργατική τάξη, παρότι κρυβόταν πίσω από τα επίσημα στοιχεία, ήταν εξίσου σημαντικό. Υψηλή ανεργία, αυξανόμενη ανισότητα, κατάργηση επιδοτήσεων για τους φτωχούς, αυξανόμενο κόστος στέγασης και ασθενέστερη κοινωνική προστασία ήταν μεταξύ των επιπλέον βαρών που επωμίσθηκε η Τυνησιακή εργατική τάξη κατά την νεοφιλελεύθερη εποχή.

Ανάλογα πράγματα λέει και ο Farooque Chowdhury

...Στο "Τυνησιακό θαύμα" όπως και σε άλλα θαύματα, οι μάζες ζουν σε καλοσχεδιασμένη φτώχεια ενώ η απόλυτη μειονότητα - οι πλούσιοι - ζουν σε μικρά νησιά που λέγονται Καλοπέραση με Ληστεία και Πολυτέλεια. Η εύπορη μειονότητα με τους δεσμούς της με τον Πρόεδρο και την οικογένειά του, σχηματίζει ένα ταξικό δίκτυο που επιζεί με την λεηλασία και πατρονάρεται από τους φίλους της στην Δύση, ειδικά στην Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία. Ένα μεγάλο μέρος από τον μονόδρομο προς την επιβίωση της νεολαίας είναι η απέναντι όχθη της Μεσογείου. Κάνουν το ταξίδι μέσα στα λεγόμενα "πλοία του θανάτου"...

Τα καλά λόγια του ΔΝΤ (1/9/2010) επιβεβαιώνουν την συμμετοχή του οργανισμού στην διεύρυνση της ανισότητας και την εγκατάλειψη της φτώχειας:

"...Οι διευθυντές [του ΔΝΤ] συμφώνησαν πως η δημοσιονομική στάση [της Τυνησίας] το 2010 επιτυγχάνει την σωστή ισορροπία μεταξύ της στήριξης της ανάπτυξης και της διατήρησης των σημαντικών οφελημάτων που επιτεύχθηκαν με την μείωση του επιπέδου του δημόσιου χρέους. Καλωσόρισαν την δέσμευση για την συνέχιση της δημοσιονομικής εδραίωσης, ξεκινώντας από τον προϋπολογισμό του 2011 και για την περαιτέρω μείωση του δημοσίου χρέους. Αυτό θα βοηθήσει στην διατήρηση της εμπιστοσύνης των επενδυτών και θα διαφυλάξει επαρκή δημοσιονομικό χώρο ώστε να αμβλύνει την επίδραση πιθανών μελλοντικών σοκ. Προς αυτή την κατεύθυνση οι Διευθυντές τόνισαν την σημασία της επιμονής στα σχέδια διεύρυνσης της φορολογικής βάσης, της μεταρρύθμισης του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και της συγκράτησης των δημόσιων δαπανών σε μισθούς και σε επιδοτήσεις για τροφή και καύσιμα, με την παράλληλη διατήρηση των επενδύσεων σε υποδομές..."

Δεν ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία της Τυνησίας που το ΔΝΤ παρενέβαινε για να πάψουν οι πεινασμένοι να λαμβάνουν ψωμί ή επίδομα θέρμανσης. Το 1984 το περιοδικό Time έγραφε για την "εξέγερση του ψωμιού" σημειώνοντας το εύλογο των μέτρων που προκάλεσαν τις αιματηρές εξεγέρσεις της χρονιάς εκείνης:

"Η παγκόσμια ύφεση και οι καταρρέουσες τιμές του αργού πετρελαίου, του βασικού εξαγώγιμου προϊόντος της Τυνησίας, έχουν μειώσει τα έσοδα. Οι επιδοτήσεις τροφίμων, που θα κόστιζαν στην κυβέρνηση 236 εκατομμύρια δολάρια το 1984, ήταν ένας εύλογος στόχος για τα μέτρα λιτότητας και είχαν προταθεί ως τέτοιος από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα καθώς και από Τυνήσιους οικονομολόγους..."

Τα γεγονότα του 1984 προοιώνιζαν εκείνα του 2010-2011, με την διαφορά πως ο Μπουργκίμπα είχε πολύ μεγαλύτερη πολιτική νομιμοποίηση ως πρωταγωνιστής του αντιαποικιακού αγώνα, και κατόρθωσε να αντιστρέψει το κλίμα ακυρώνοντας τις ανατιμήσεις των τροφίμων:

"Ακόμα και πριν ανακοινωθούν οι ανατιμήσεις την 1η Ιανουαρίου του 1984, οι διαδηλώσεις διαμαρτυρίας είχαν ξεκινήσει. Στον νότο, το πιο καθυστερημένο οικονομικά τμήμα της χώρας, ο όχλος επιτέθηκε σε καταστήματα, οχήματα, και δημόσια κτήρια. Σε παρόμοιες ταραχές στην Γκάφσα στα δυτικά και το Γκαμπς, το βασικό βιομηχανικό κέντρο του νότου, οι διαδηλωτές αντιμετώπισαν την αστυνομία με πέτρες. Τα σύμβολα της εξουσίας και του πλούτου έγιναν στόχος εμπρησμού και λεηλασίας. Στις 3 Ιανουαρίου επιβλήθηκε κατάσταση ανάγκης και οι μονάδες του στρατού χρησιμοποίησαν αυτόματα όπλα εναντίον του πλήθους που είχε οχυρωθεί πίσω από οδοφράγματα στους δρόμους της Τύνιδας, όταν έγινε προφανές πως η καταπτοημένη αστυνομία δεν είχε την δυνατότητα να ελέγξει την κατάσταση. Η τάξη δεν αποκαταστάθηκε παρά στις 6 Ιανουαρίου, όταν ο Μπουργκίμπα ανήγγειλε σε ραδιοτηλεοπτικό διάγγελμα πως ενόψει των ταραχών οι αυξήσεις των τιμών θα αναιρούνταν και πως είχε δώσει στο υπουργικό του συμβούλιο την εντολή να υποβάλει έναν νέο προϋπολογισμό που θα απέφευγε τις υπερβολικές αυξήσεις στα βασικά τρόφιμα..."

Το 2008, άλλη μια γενικευμένη εργατική εξέγερση εναντίον του καθεστώτος στην περιοχή των ορυχείων της Γκάφσα, οδήγησε σε στυγνή καταστολή και στην καταγγελία της αυταρχικότητας και της οικονομικής πολιτικής της Τυνησιακής κυβέρνησης από την Διεθνή Αμνηστία. Τα γεγονότα του 2007 - 2008, που περιλάμβαναν την απαγόρευση και το μπλοκάρισμα (και στην συνέχεια την άρση των περιορισμών στην χρήση τους) του youtube και του dialymotion στην χώρα - αλλά και του facebook, αποτέλεσαν την τελευταία πρόβα ανατροπής στην χώρα και αναδείκνυαν από τότε τον κρίσιμο ρόλο των κοινωνικών μέσων και των δυνατοτήτων της διαδικτυακής αντιπληροφόρησης. Όταν ο Μοχάμεντ Μπουαζιζί σε μια πράξη απελπισίας και θυσίας πυρπόλησε τον εαυτό του, την χώρα του και έναν κόσμο ολόκληρο, η Τυνησία πλέον ήταν ήδη ένα ιστορικά παρασκευασμένο, εύφλεκτο μείγμα...

Η συνέχεια θα δείξει το αν οι προσδοκίες των εξεγερμένων της Τυνησίας θα ικανοποιηθούν και σε ποιο βαθμό...

[Στο δεύτερο μέρος: Υεμένη, Λιβύη, η εξαίρεση της Αλγερίας, Ιράκ, Μπαχρέιν και Αραβική χερσόνησος, το ναρκοπέδιο της Σαουδικής Αραβίας]

* Το ποστ αυτό έχει αρχίσει να γράφεται εδώ και πάνω από έναν μήνα, αλλά δεν θα φιλοτιμιόμουν να το ολοκληρώσω (έστω και κατά το ήμισυ μέχρι στιγμής!) και να το εμπλουτίσω αν δεν υπήρχε η παρότρυνση του Δύτη των Νιπτήρων, στον οποίον ως εκ τούτου η σειρά αυτή αναρτήσεων (που ελπίζω να μην αργήσει να ολοκληρωθεί) οφείλει την ύπαρξή της - αλλά (και ελπίζω να συμφωνεί και αυτός) είναι αφιερωμένη στους απεργούς πείνας της Υπατίας και στην γενναία παράδοση του βορειοαφρικανικού εργατικού κινήματος στην οποία με τον αγώνα τους εντάσσονται, ελπίζω όχι τελικά ως μάρτυρες, αλλά ως νικητές...