Η αριστερά ως δίκτυο

Επ' αφορμή της διάσπασης του ΣΥΝ μερικές σκέψεις για τους οργανωτικούς σχηματισμούς της αριστεράς

Τα παρακάτω δεν είναι και δεν πρέπει να εκληφθούν σαν μια σχηματισμένη άποψη που παρουσιάζεται συγκροτημένη και ολοκληρωμένη. Είναι στην ουσία αποσπάσματα από συζητήσεις των τελευταίων μηνών, που θεωρώ πως είναι ίσως χρήσιμο να εκτεθούν δημόσια. Αν είναι ασαφείς είναι επειδή είναι αποτυπώσεις μιας αναζήτησης εν εξελίξει. Ας θεωρηθούν σαν μια σειρά ερωτημάτων και όχι θέσεων, και μια απόπειρα εισαγωγής κάποιων προβληματισμών που βρίσκονται τελείως έξω από την πραγματική σημερινή συζήτηση περί οργάνωσης και πολιτικής εκπροσώπησης, πολύ πέρα από τις περιπέτειες του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και του κόμματος παραγόντων... και τελικά πιστεύω πως είναι ευρύτερα από τα εσωτερικά της Ελληνικής αριστεράς. Πιθανολογώ πως μια παρόμοια συζήτηση, σε κάποια σημεία της αφορά όλους τους πολιτικούς χώρους, όλο το μοντέλο τελικά της πολιτικής εκπροσώπησης, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παντού. Στο βαθμό τουλάχιστον που και η δημοκρατία δεν κριθεί υπερβολικά αντιανταγωνιστική και δεν απαγορευτεί από το ΔΝΤ...

1. Η εποχή της αριστεράς που επικυριαρχείται από ένα ή περισσότερα κόμματα, τα οποία μονοπωλούν την διατύπωση της ταυτότητάς της και την πολιτική εκπροσώπηση του χώρου της, πρέπει να τελειώσει. Είναι βαθιά αναντίστοιχη με την κουλτούρα και την διάθεση του κόσμου που την στηρίζει, ο οποίος είναι εξαιρετικά πολύμορφος και έχει πολλαπλές και ποικίλες σχέσεις με την κομματική αντιπροσώπευση και ένταξη, την πολιτική παρέμβαση, και με την κοινωνία στην οποία καλείται να ζήσει και να δράσει. Θα έλεγα είναι και βαθιά αναντίστοιχη με την εξελισσόμενη πολυμορφία του πολιτικού υποκειμένου που οφείλει να εκπροσωπεί: τις δυνάμεις τις εργασίας, την υπαρκτή εργατική τάξη.

Η εποχή της κομματικής μονοκρατορίας επί της οργάνωσης του πολιτικού οφείλει λοιπόν να τελειώσει: τα κόμματα της αριστεράς ήδη (εκτός ΚΚΕ βέβαια), είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι, δεν είναι παρά κόμβοι σε ένα δίκτυο οργανώσεων, συλλογικοτήτων και εκπροσωπήσεων, μέσα στο οποίο αναλαμβάνουν συγκεκριμένους θεσμικούς, οργανωτικούς και επικοινωνιακούς ρόλους. Ο ΣΥΡΙΖΑ έβρισκε πρόσφορο έδαφος όσο συνέβαλε στην "αποκομματικοποίηση" και την αποκέντρωση της πολιτικής δράσης και της διάχυσης της ταυτότητας της αριστεράς στα κοινωνικά επιμέρους. Όταν οι κομματικοποιήσεις και οι κομματικοί και εσωκομματικοί μηχανισμοί άρχισαν να δρουν ανασταλτικά και ανταγωνιστικά προς αυτόν τον ρόλο έπαψε να έχει πολιτικά αποτελέσματα.

2. Ως προς αυτό, το εγχείρημα της Ανανεωτικής Πτέρυγας είναι ή εκτός πραγματικότητας, στο βαθμό που θα κινηθεί σε έναν χώρο που θα είναι αναγνωρίσιμος ως πολιτικά αριστερός, ή βαθιά συντηρητικό. Ή δηλαδή νομίζει πως μπορεί να ασκήσει μαζική πολιτική ερήμην ενός εκτενούς δικτύου πολιτών, που σίγουρα (αν είναι έστω απλά και αξιακά αριστερό) σε καθέναν από τους, ασφέστατους πάντως, στόχους της θα ξεπερνά την ΑΠ και μάλλον θα αφορά τον κόσμο του ΣΥΝ, και εν μέρει τον κόσμο περί τον ΣΥΡΙΖΑ... ή επιχειρεί να επαναφέρει ισχυροποιημένο το παλαιοκομματικότατο μοντέλο του κόμματος στελεχών, όπου τοπικοί παράγοντες συντονίζονται για να εκλέξουν τους εθνικούς παράγοντες που θα αναλαμβάνουν την εργολαβία της εκπροσώπησης της αριστεράς στο κοινοβούλιο και τους θεσμούς. Όμως έχω την υποψία ότι η νέα εποχή, η εποχή της κρίσης, δύσκολα θα ανεχτεί αυτό το μοντέλο, όχι μόνο μάλιστα για την αριστερά - και αν επανεπιβληθεί θα είναι στα πλαίσια μιας δημοκρατίας-πρόσχημα, με ελάχιστο ενεργό ενδιαφέρον των πολιτών. Αυτή η τελευταία επισήμανση αφορά βεβαίως εξίσου και περισσότερο, τον ίδιο τον ΣΥΝ - και τον ΣΥΡΙΖΑ αν συνεχίσει, όπως συνεχίσει, να υπάρχει.


3. Αν ο χώρος του ΣΥΝ και του ΣΥΡΙΖΑ, ο χώρος της εκτός του ΚΚΕ, "ανανεωτικής και ριζοσπαστικής" (δύο επίθετα-πασπαρτού που σημαίνουν ότι θέλει να σημαίνουν ο καθένας που τα εκφέρει) αριστεράς, έχει επιβιώσει της συλλογικής πολιτικής ανεπάρκειας του στελεχικού του δυναμικού και της μετατροπής των κεντρικών πολιτικών εκπροσωπήσεών του σε ένα μαζοχιστικό μπουρλέσκ, είναι επειδή η πολιτική εκπροσώπησή του είχε περιέλθει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και στον ένα ή τον άλλο βαθμό, στα χέρια εκείνων που δρούσαν και επικοινωνούσαν στον μαζικό ή εργασιακό τους χώρο, στην γειτονιά τους, σε επιμέρους κινήματα, σε παρέες, στο διαδίκτυο κοκ. Είχε περιέλθει ως επί το πλείστον ακούσια, αλλά στην πράξη αποτελεσματικότατα: το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ είχε εμπνεύσει και κινητοποιήσει πολύ κόσμο ο οποίος δεν θα παρέδιδε και δεν θα μπορούσε να παραδώσει τις προσπάθειες και τις παρεμβάσεις του, τον λόγο και την επιχειρηματολογία του στις ορέξεις του κάθε ενδοσυριζικού μικροκομματισμού ή στην κεντρική επικοινωνιακή αφασία. Έτσι επιβίωσε εκλογικά και οργανωτικά όσο επιβίωσε ο σχηματισμός, και έτσι απονομιμοποιήθηκαν σε μεγάλο μέρος του κόσμου αυτού, όσοι πολέμησαν την επιβίωσή του για να διευκολύνουν στρατηγικές και τακτικισμούς, διαιρέσεις και μηχανισμούς: από την πεποίθηση του κόσμου της αριστεράς ότι το εγχείρημα ανήκει σε αυτόν και στις επιμέρους συλλογικότητες στις οποίες μετέχει και τις οποίες συναπαρτίζει, όχι σε κάποιες αμφίβολης νομιμοποίησης ηγεσίες.

Ο υπογράφων π.χ. έχει βρεθεί, όχι εκούσια, κάθε άλλο, να είναι η ντε φάκτο φωνή του χώρου του ΣΥΡΙΖΑ (μια φωνή του χώρου) όχι μόνο σε διαδικτυακές κοινότητες, αλλά και σε παρέες, σε εργασιακούς χώρους κοκ παρότι δεν ήμουν οργανωμένος πουθενά. Με το δεδομένο ότι οι κάρτες μέλους για τον συγκεκριμένο κόσμο, που παρακολουθεί ή ψηφίζει τον συγκεκριμένο χώρο, δεν θεωρούνται και βαρύνουσα υπόθεση, επάνω μου έπεφτε το φορτίο, θέλοντας και μη, της "μικροεκπροσώπησης" του χώρου απλά γιατί διακήρυσσα πως ανήκα σε αυτόν και τον υπερασπιζόμουν πολιτικά και αξιακά. Αυτό είναι πρόσφατη εξέλιξη. Χιλιάδες άλλοι, είμαι σίγουρος, βρέθηκαν στην θέση μου και (επαναλαμβάνω και τονίζω ακούσια) με το προσωπικό τους λόγο και την προσωπική τους στάση εκπροσώπησαν (με διαφορετικούς βαθμούς επάρκειας) τον ευρύτερο πολιτικό μας χώρο σε διάφορες μικρές και μεγαλύτερες κλίμακες.

Πρόκειται για μια άτυπη εκπροσώπηση, αλλά σημαντικότερη από την κεντρική, την μιντιακά διαμεσολαβούμενη, την λαλήσασα δια των ατυχών που βρέθηκαν να παλεύουν άρδην με τα τέρατα της μιντιοκρατίας στα στούντιο των τηλεκανιβάλων χωρίς κανένα επικοινωνιακό πλάνο. Σημαντικότερη εκ των πραγμάτων και, τολμώ να πω, μάλλον πολιτικά επιτυχέστερη και ουσιαστικότερη αν την δει κανείς συνολικά.

4. Καμία λοιπόν διάρθρωση του χώρου που δεν λαμβάνει υπόψη της και δεν αγκαλιάζει την πολυμορφία των υποκειμένων που συντάσσονται, με διαφορετικούς βαθμούς έντασης, στο πλέγμα των οντοτήτων της δρώσας και ζώσας αριστεράς δεν θα είναι αποτελεσματική. Η θέση του κόμματος (ή μάλιστα των κομμάτων ίσως) σε αυτό θα είναι θέση συντονισμού και συγκρότησης οργανωμένου λόγου, παρέμβασης στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο, επιλογής προτάσεων, προγραμματικής ενοποίησης τμημάτων του δικτύου κοκ - όλα αυτά με τις δικές του (τους;) οργανωτικές παραμέτρους και τους κανόνες λειτουργίας, που θα πρέπει να μεταβληθούν για να εξυπηρετήσουν έναν πιο εστιασμένο ρόλο. Οι κομματικοί σχηματισμοί της αριστεράς θα είναι ένας κρίσιμος κόμβος του δικτύου, αλλά απλά ένας κόμβος... Πιθανόν μάλιστα, η δυναμική αυτού του πλέγματος στην περίοδο που έρχεται, να επιφυλάσσει μεταλλάξεις και νέες αναδιαμορφώσεις και εσωκομματικά. Η μάχη τελικά, της πολιτισμικής και πολιτικής ηγεμονίας της αριστεράς θα δοθεί με όρους δικτύων αριστερών συλλογικοτήτων και πολιτών, ή θα χαθεί.

5. Η μετάλλαξη του οργανωτικού σχεδίου της αριστεράς, είναι αναγκαία για τέσσερις λόγους:

α. Πολιτισμικών συμφραζομένων: το δημοκρατικοσυγκεντρωτικό κόμμα με στρατιωτική δομή και άτεγκτη ιεραρχία, παρά τον σταδιακό μεταπολιτευτικό εκδημοκρατισμό του, υπήρχε μέσα σε μια άλλη κοινωνία με ριζικά διαφορετική αντιμετώπιση της ιεραρχικότητας π.χ. διαφορετική αποδοχή της αυθεντίας,αντικειμενικά περιορισμένο σύμπαν πληροφόρησης και διαφορετική κοινωνικοποίηση των μελών του. Οι αντικειμενικοί παράγοντες που το διαμόρφωσαν σε όλες τις παραλλαγές του εκλείπουν ή έχουν ήδη εκλείψει.
β. Πολιτικής συνέπειας: γιατί η οργάνωση του χώρου της αριστεράς έχει και πολιτικό ρόλο, τόσο παραδειγματικό (π.χ. ίση κατά το δυνατόν εκπροσώπηση ανδρών - γυναικών), όσο και οραματικό: οργανώνεσαι στο μέτρο του δυνατού σύμφωνα και με βάση με τις αρχές που θέλεις να εφαρμοστούν στην κοινωνία, δημιουργείς ένα μοντέλο της δομής του κοινωνικού σου οράματος εσωτερικά. Το κάθετο ιεραρχικό μοντέλο δεν εξυπηρετεί τον σκοπό αυτό. Η δε πραγματική του εφαρμογή στην χώρα μας... ας πούμε πως δυσφημεί τον οραματικό στόχο της αριστεράς... Είναι εντέλει η εποχή που το αίτημα της αυτονομίας των μαζικών χώρων, πάγια πολιτική αρχή της ανανεωτικής κομμουνιστικής και μη αριστεράς, μπορεί να πραγματωθεί και να ενταχθεί σε ένα πρακτικό πολιτικό πλαίσιο.
γ. Τεχνολογικής προσαρμογής: υπάρχουν ήδη οι τεχνολογίες που θέτουν εκ νέου το ερώτημα της εκπροσώπησης και της οργάνωσης, με νέους όρους και νέες δυνατότητες. Οι όροι πολιτικής διαβούλευσης και οργανωτικής μορφοποίησης των κομμάτων (της αριστεράς βεβαίως, αλλά έχω την εντύπωση πως τα αριστερά κόμματα αποτέλεσαν τα πρότυπα πάνω στα οποία οικοδομήθηκαν όλα τα άλλα μαζικά κόμματα στην Ευρώπη), διαμορφώθηκαν σε άλλες εποχές, με άλλες συνθήκες και σε ριζικά διαφορετικό τεχνολογικό περιβάλλον. Από μόνη της, η αντιμετώπιση της υστέρησης αυτής, θα επέβαλλε την ριζική αναθεώρηση της μορφής της εθνικής οργάνωσης των κομμάτων (και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας βεβαίως γενικότερα, αλλά αυτό είναι μια ευρύτερη συζήτηση), προς το αμεσότερο και το συλλογικότερο. Η ήδη υπαρκτή εμπειρία των διαδικτυακών κοινοτήτων και της τυπικής και άτυπης δικτύωσης και της από απόσταση συνεργασίας και διαβούλευσης, θα όφειλε να αποτελεί μέρος της εμπειρίας από την οποία θα αντλούσαν τα κόμματα της αριστεράς για να φέρουν τα οργανωτικά τους πρότυπα και τις μεθόδους δράσης, συλλογικής διαβούλευσης και αποφάσεων στον 21ο αιώνα.
δ. Παράκαμψης των ΜΜΕ: τα δίκτυα δρουν σε καθολικό και σε ατομικό επίπεδο επιτρέποντας την επικοινωνία και την ενημέρωση έξω από τα καθεστωτικά ΜΜΕ.

6. Τα λέω όλα αυτά γιατί θεωρώ πως η αριστερά ειδικά σήμερα δεν μπορεί να είναι ένας ακόμα χώρος όπου θα στεγανοποιείται το πολιτικό από το κοινωνικό και το οικονομικό. Πιστεύω πως δεν υπάρχει αποτελεσματική πολιτική δράση χωρίς την μάχη για την πολιτισμική ηγεμονία των ιδεών της αριστεράς, χωρίς την ενίσχυση κοινωνικών και οικονομικών πειραματισμών και εναλλακτικών μορφών οργάνωσης, χωρίς την διάχυση της μάχης σε ολόκληρο το πεδίο του πραγματικού, χωρίς ένα στρατηγικό θεσμικό σχέδιο. Αλλά αυτή η καθολική παρέμβαση δεν μπορεί να γίνει με κάθετους, ιεραρχικούς και αναποτελεσματικούς στενά πολιτικούς οργανισμούς, πρέπει να απλωθεί και να καλλιεργηθεί στα πλαίσια των σημερινών δυνατοτήτων και εμπειριών. Όλα αυτά θα παίξουν ένα ρόλο, άμεσα στην εποχή της κρίσης και στην εποχή μετά από αυτήν. Αν δεν παίξουν, αν παραμείνουμε στα παραδεδεγμένα, η νέα εποχή θα είναι μια κοινωνία από την οποία η αριστερά θα απουσιάζει: μια χειρότερη κοινωνία, μια πιο άδικη κοινωνία, μια αυταρχικότερη κοινωνία. Επ' αυτών στην επόμενη ανάρτηση όμως...