(Ξανά-) Θάβοντας τον Μιλόσεβιτς (remix: 2016)

Η παρούσα “αναψηλάφιση” της προ δεκαετίας ανάρτησης στο Ιστολόγιον, ξεκίνησε με αφορμή την απόφαση καταδίκης του Κάρατζιτς από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία, η οποία περιείχε ένα εδάφιο το οποίο ερμηνεύτηκε ως γενική αθώωση του Μιλόσεβιτς, και πήρε διαστάσεις και στον Ελληνικό Τύπο και στα Κοινωνικά Μέσα. Δεν πρόκειται όμως για κάτι τέτοιο παρά μόνο έμμεσα, για ένα κομμάτι των κατηγοριών, και για ένα θέμα (το αν η γενοκτονική εκστρατεία της Σερβοβοσνιακής ηγεσίας και η Σρεμπρένιτσα έγινε με τις οδηγίες του ή την ανοχή του) και από σπόντα. Η δίκη του Μιλόσεβιτς διακόπηκε με τον θάνατό του. Δεν πρόκειται να τελεσιδικήσει έτσι ή αλλιώς ποτέ.
Πρόκειται όμως για αναμενόμενη εξέλιξη: Ανάλογη απόφανση είχε προκύψει έμμεσα το 2007, όταν το ανώτατο διεθνές δικαστήριο είχε απορρίψει την κατηγορία περί συμμετοχής της νέας Γιουγκοσλαβίας σε γενοκτονία στη Βοσνία.  Στην ίδια κατεύθυνση ήταν η απαλλαγή για σχετικά εγκλήματα στο Κόσοβο του πρώην Προέδρου της ΟΔΓ Μίλαν Μιλουτίνοβιτς το 2009. Την προοικονομούσε η παντοιοτρόπως και πολλαπλά αφηγηματοκτόνα αθώωση του φασίστα Σέρβου ηγέτη Βόγισλαβ Σέσελι, λίγες μέρες μετά την καταδίκη του Κάρατζιτς από το ίδιο δικαστήριο, φέτος, μια απαλλαγή που πέρασε ελάχιστα σχολιασμένη στα διεθνή και ασχολίαστη στα Ελληνικά ΜΜΕ. Νομικός δεν είμαι αλλά έχω την αίσθηση πως ο συνδυασμός της απόφασης που απορρίπτει τις ευθύνες του γιουγκοσλαβικού κράτους, με την αθώωση του πλέον ανοιχτά και απροσχημάτιστα προπαγανδιστή εθνοκαθάρσεων στη Σερβία εκείνη την εποχή, δείχνουν πως δύσκολα θα καταδικαζόταν ο Μιλόσεβιτς στη Χάγη για οτιδήποτε είχε σχέση με γενοκτονία στη Βοσνία και την Κροατία, αν επιζούσε. Αυτό είχε διαφανεί και κατά την διάρκεια της δίκης του Μιλόσεβιτς όταν είχε γίνει εμφανές πως το κατηγορητήριο θα είχε προβλήματα. Κάτι που γεννά ερωτήματα που θα τα θέσω στην κατακλείδα της ανάρτησης...

Ακολουθεί το κείμενο του 2006, με μικρές σημειώσεις, μια μικροεπιμέλεια και με διορθωμένους και επαυξημένους κατάτι τους συνδέσμους - και στη συνέχεια ένα επίμετρο με επιπλέον πληροφορία και συνδέσμους μετά το 2006, που πραγματεύονται και το μετά τον Μιλόσεβιτς, αλλά και κάποια γενικά συμπεράσματα και παρατηρήσεις για την Γιουγκοσλαβία και τα όσα την ακολούθησαν...

Ντέιτον: Μιλόσεβιτς, Κλίντον, Τούτζμαν

Θάβοντας τον Μιλόσεβιτς: 17/3/2006 // O θάνατος του Μιλόσεβιτς έχει ήδη προκαλέσει δύο διαφορετικού τύπου νεκρολογίες / αποτιμήσεις. Η μία τον παρουσιάζει λίγο-πολύ ως έναν δικτάτορα, έναν εθνικιστή, τον υπεύθυνο της Γιουγκοσλαβικής τραγωδίας και η άλλη ως τον συνεπή αντι-ιμπεριαλιστή, σοσιαλιστή, πατριώτη που αντιτάχθηκε στα υπερατλαντικά συμφέροντα. Και οι δύο εκτιμήσεις διατυπώνονται ερήμην των πραγματικών γεγονότων.

Ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς υπήρξε ένας αδίστακτος καιροσκόπος που ηγεμόνευσε στα πολιτικά πράγματα της Σερβίας για πολλούς λόγους, αλλά η “δικτατορικότητά” του δεν ήταν ο μόνος από αυτούς. Αν και το πέτυχε με πολλούς και αιματηρούς συχνά τρόπους, ο Μιλόσεβιτς εκλεγόταν σε θέσεις εξουσίας για περισσότερο από μια δεκαετία με σχετικά άνετες πλειοψηφίες, εκμεταλλευόμενος (αλλά όχι ταυτιζόμενος με) τον Σερβικό εθνικισμό. Ανά πάσα στιγμή, όσο και να αλλοίωνε το εκλογικό αποτέλεσμα (που συχνά το έκανε σε κάποιο βαθμό) όσο και να εκφόβιζε / τρομοκρατούσε τους πολιτικούς του αντιπάλους (που κι αυτό το έκανε συστηματικά), θα μπορούσε να ανατραπεί σε κάποιες εκλογές. Το ότι αυτό δεν συνέβη οφείλεται και στην ανικανότητα της λεγόμενης “Δημοκρατικής Αντιπολίτευσης” (για την οποία περισσότερα παρακάτω) και στην αποχή από τις Γιουγκοσλαβικές εκλογές του συνόλου σχεδόν των Αλβανών Κοσοβάρων. Η τελευταία αυτή λεπτομέρεια καταδεικνύει την ταύτιση συμφερόντων μεταξύ Αλβανικού εθνικισμού στο Κόσοβο και του προσωπικού συμφέροντος του Μιλόσεβιτς — μια «αλλόκοτη σύγκλιση» από τις πολλές στην τέως Γιουγκοσλαβία. Οι Αλβανοί Κοσοβάροι δεν ήθελαν να εκλεγεί κάποιος πιο αποδεκτός από την Δύση ηγέτης (και πιθανόν και πιο ευνοϊκά διακείμενος απέναντι στην φιλελευθεροποίηση στο Κόσοβο) στην Γιουγκοσλαβία, γιατί αυτό θα κλόνιζε τα αποσχιστικά τους σχέδια. Ο Μιλόσεβιτς δεν είχε κανένα κίνητρο να βελτιώσει την κατάσταση των Αλβανών στο Κόσοβο ώστε να τους βάλει στο πολιτικό παιχνίδι γιατί τότε οι ψήφοι που έπαιρνε έτσι μονοκούκι στο Κόσοβο (της Σερβικής μειονότητας και μόνο), θα γίνονταν μειοψηφικοί και θα υπονομευόταν η εκλογή του.

 Είναι αδιαμφισβήτητο ότι ο Μιλόσεβιτς διατήρησε την θέση του και με ιδιαίτερα βίαιες μεθόδους, συνεργαζόμενος με εξαιρετικά αστέρια του Σερβικού υποκόσμου σε ενέργειες που ήταν σαφώς εγκληματικές. Το πιο πρόσφατο και πιο καραμπινάτο παράδειγμα είναι η δολοφονία του Στάμπολιτς (του αρχικού μέντορα και προστάτη του Μιλόσεβιτς) το 2000. Ένα άλλο η δολοφονία του δημοσιογράφου Σλάβκο Τσουρβίγια το 1999. Η δεκαετία της διακυβέρνησης της Σερβίας από τον Μιλόσεβιτς ήταν μια δεκαετία εθνικών ταπεινώσεων, εσωτερικής καταπίεσης και γενικευμένης δυστυχίας — αλλά και ιλιγγιώδους δημογραφικής κατάρρευσης.

Ο Μιλόσεβιτς δεν υπήρξε και σοσιαλιστής. Οι διαδικασίες ιδιωτικοποιήσεων ξεκίνησαν επί των ημερών του με την επιπλέον ιδιομορφία ότι οι αγοραστές ήταν “δικοί του” ή εντάσσονταν στα πλαίσια κάποιων υποχρεώσεών του προς τρίτους (π.χ. η πώληση των ορυχείων του Κοσόβου στον Μυτιληναίο, ή του Οργανισμού Τηλεπικοινωνιών). O Μιλόσεβιτς είχε μια συμβιωτική σχέση αμοιβαίας “διευκόλυνσης” με τους αδελφούς Κάριτς, τους πλουσιότερους ανθρώπους στην τέως Γιουγκοσλαβία. Αυτό δεν απέτρεψε την οικογένεια Κάριτς να τον “πουλήσει” όταν διαφάνηκε η αδυναμία του και η επικείμενη πτώση του, αλλά ακόμα και σήμερα θρυλείται (αν και δεν υπάρχουν φυσικά αποδείξεις) ότι ο υπόδικος σήμερα (για πολιτικούς πλέον λόγους — είναι μια άλλη συζήτηση αυτό) Κάριτς ήταν και είναι τραπεζίτης της οικογένειας Μιλόσεβιτς. Από το ιδιωτικό Πανεπιστήμιο (είδατε πρωτοπορία ο Σλόμπο;) του κ. Κάριτς στο Βελιγράδι πήρε το πτυχίο του ο προβληματικός γιος του Μιλόσεβιτς, Μάρκο (εικάζω αξιοκρατικότατα…). Με άλλα λόγια ο Μιλόσεβιτς ήταν αρχηγός ενός δικτύου διαπλεκομένων μαφιόζων και συγγενών. Ο γιόκας του που λέγαμε φαίνεται πως διέπρεψε στο λαθρεμπόριο τσιγάρων. Αυτό δεν ήταν δικιά του ιδιαιτερότητα: Ο Τζίντζιτς λέγεται πως υπήρξε εκτός από "δημοκράτης" αντικαταστάτης του Σλόμπονταν και καθηγητής φιλοσοφίας, λαθρέμπορος τσιγάρων, όπως και η οικογένεια του “εγκεκριμένου από την Δύση” Μαυροβούνιου Τζουγκάνοβιτς.

Ο Μιλόσεβιτς έγινε “αντι-ιμπεριαλιστής” κατά λάθος. Έβαλε την Γιουγκοσλαβία στην υπό τις ΗΠΑ συμμαχία του 1990 στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου [edit 2016: τα λινκ που τεκμηρίωναν αυτόν τον ισχυρισμό δεν δουλεύουν, και δεν έχω κατορθώσει να βρω το οτιδήποτε σχετικά με την στάση της ΠΟΔΓ στον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου, οπότε δεν επιμένω στο συγκεκριμένο], συζήτησε και πήγε με τα νερά, όταν τον συνέφερε, πάσης φύσεως Δυτικών — των οποίων υπήρξε ο βασικός συνομιλητής στο Ντέιτον — και πρωτοστάτησε στην διάλυση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας σε αγαστή σύμπνοια με τον Τούτζμαν, τον άλλο μεγάλο πρωταγωνιστή της Γιουγκοσλαβικής τραγωδίας. Η επίσκεψη του Υπ.Εξ των ΗΠΑ τότε Τζέιμς Μπέικερ στο Βελιγράδι, τον Ιούνιο του 1991, ζητώντας την διατήρηση της ενότητας της Γιουγκοσλαβίας, θεωρήθηκε μάλλον ορθώς από το Βελιγράδι σαν πράσινο φως για την εισβολή στη Σλοβενία μετά από μερικές μέρες - και χωρίς αντίδραση από την Ουάσινγκτον. Έγινε αντι-ιμπεριαλιστής όταν συνειδητοποίησε πως η αποικιακού τύπου συμφωνία που του δόθηκε να υπογράψει για τον Κόσοβο, θα τον καταδίκαζε στην απώλεια της εξουσίας και την αρνήθηκε. Αλλά για πρώτη φορά στην καριέρα του, συστρατεύτηκε τότε πίσω από αυτήν την άρνηση και ολόκληρη σχεδόν η “δημοκρατική αντιπολίτευση”.

Από την άλλη, η μυθολογία ότι ο Μιλόσεβιτς υπήρξε εθνικιστής και πρωταρχικός (ή και μόνος) υπεύθυνος για όλες τις τραγωδίες που έπληξαν την τέως Γιουγκοσλαβία, είναι εξίσου έωλη. Ήταν ένας από τους κύριους πολιτικούς υπευθύνους για αυτές (ιδιαίτερα στα στάδια που προηγήθηκαν της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας) και είναι σαφές ότι και αυτός και ο Τούτζμαν είχαν επενδύσει πολλά στην διάλυση της χώρας, αλλά τελικά ήταν πρωταγωνιστής ενός δράματος που υπήρχε και θα υπήρχε ανεξάρτητα από αυτόν. Η αρχή της δαιμονοποίησης του Σλόμπο σαν υπερεθνικιστή έχει να κάνει με την εσφαλμένη υπεραπλούστευση του Βοσνιακού πολέμου ως μανιχαϊστικής μάχης καλών (Μουσουλμάνων) με κακούς (Σέρβους εθνικιστές). Αν και οι Σέρβοι υπήρξαν οι αποτελεσματικότεροι σφαγείς στην Βοσνία (και η σφαγή της Σρεμπρένιτσα υπήρξε μακράν η αιματηρότερη μεμονωμένη αγριότητα σε μια αιματηρότατη διαμάχη), αυτό οφείλεται στην σχετική τους υπεροπλία και όχι στην εκ των προτέρων δαιμονική τους φύση. Αυτό φαίνεται και από τα φονικά νούμερα που λένε μια διαφορετική ιστορία: Στον εμφύλιο της Βοσνίας φαίνεται ότι οι απώλειες σε αμάχους των Σέρβων ήταν σχεδόν απόλυτα ίσες με την αναλογία των Σερβοβόσνιων στον Βοσνιακό πληθυσμό (αλλά οι απώλειες εμπολέμων τους ήταν κάπως μικρότερες και των μουσουλμάνων μεγαλύτερες — η στρατιωτική υπεροπλία που λέγαμε) [βλ. όμως Επίμετρο 2016]. Αυτό δεν συνάδει με την εικόνα μονομερούς επιθετικότητας και βιαιοπραγίας. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο Μιλόσεβιτς ήταν αυτός που ξέκοψε από την Σερβοβοσνιακή ηγεσία, που οδήγησε στη συμφωνία του Ντέιτον (υπό τις διαμαρτυρίες των Σερβοβόσνιων, που εκβιάστηκαν από τον Μιλόσεβιτς για να άρουν τις αντιρρήσεις τους) και που εγκατέλειψε τους Σέρβους της Κράινα στις διαθέσεις των Κροατών εκκαθαριστών της περιοχής χωρίς (ουσιαστικά) να βγάλει κιχ. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε και το γεγονός ότι ο Μιλόσεβιτς είχε να αντιμετωπίσει, την εποχή που ξεκινούσε ο Γιουγκοσλαβικός εμφύλιος, όλη την “δημοκρατική αντιπολίτευση” (με την εξαίρεση της Βέσνα Πέσιτς της Συμμαχίας Πολιτών με καθαρή αντιπολεμική φωνή που έπαιρνε όμως περί το 3% στις εκλογές) — που του έβγαινε από εθνικιστικότερες θέσεις. Πέρα από τον φασίστα Σέσελι, ο Ντράσκοβιτς ήθελε να ξανασυστήσει τους (φασίστες και δοσίλογους) Τσέτνικ (προς τιμήν του έγινε μετριοπαθέστερος μετά το Βούκοβαρ, αλλά παρέμεινε σκληρά εθνικιστής), ο Ντζίντζιτς όταν τα έσπασε ο Μιλόσεβιτς με τον Κάρατζιτς, πήγε στο Πάλε και σούβλισε δημοσίως ένα βόδι παρέα με τον Κάρατζιτς, προσπαθώντας να τον προσεταιριστεί, ενώ ο Κουστούνιτσα εγκαλούσε τους Σοσιαλιστές για την εγκατάλειψη των Σέρβων της Βοσνίας και της Κράινα. Τον Ιούλιο του 1995, ενώ ο Μιλόσεβιτς διαπραγματευόταν την αναγνώριση της Βοσνίας ως ανεξάρτητου κράτους, και λίγο μετά την σφαγή της Σρεμπρένιτσα, ο (μετέπειτα “μεταρρυθμιστής” και δημοκράτης) Τζίντζιτς απέρριπτε κάθε τέτοια ιδέα, όπως και ο Κουστούνιτσα (δείτε και την σχετική δημοσιογραφική κάλυψη της εποχής).

Θα μπορούσε κανείς να πει πως αντίθετα με την αντιπολίτευση που ήταν σε εθνικιστική έξαρση (κάποιοι από άποψη και κάποιοι από τυχοδιωκτισμό) από τις αρχές της περασμένης δεκαετίας, ο Μιλόσεβιτς είχε τουλάχιστον την διάθεση όχι μόνο να συνωμοτήσει αλλά και να διαπραγματευτεί (και η επιλογή του ως συνομιλητή από την Δύση γι’ αυτό έγινε): μέσα στα πλαίσια της τακτικής του για την μετά την Γιουγκοσλαβία εποχή έφτιαξε μεν αλλά και αποκήρυξε τον (πρόσφατα αυτοκτονήσαντα στην Χάγη) ηγέτη των Σέρβων της Κροατικής Κράινα, Μίλαν Μπάμπιτς, τον οποίον έσπευσαν τότε να αγκαλιάσουν οι “δημοκράτες” της Σερβίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Μιλόσεβιτς έλυνε και έδενε στην Κράινα, αλλά υπάρχει εύλογη αμφιβολία για το αν όλα τα εγκλήματα που έγιναν από την Σερβική πλευρά εκεί ήταν κατόπιν δικών του εντολών. Στην Βοσνία η εγκατάλειψη του Κάρατζιτς που αναφέραμε (που ο ίδιος ο Μιλόσεβιτς στήριξε αρχικά) και η προθυμία του να φτάσει σε διαπραγματεύσεις τον έκαναν να θεωρηθεί “προδότης” από τμήμα της Σερβοβοσνιακής ηγεσίας.

Θέλω να πω με όλα αυτά, ότι η εκδοχή της ιστορίας που παρουσιάζει τους ιθαγενείς πρωταγωνιστές της Γιουγκοσλαβικής τραγωδίας ως την αιτία αλλά και τους σεναριογράφους της, είναι μια εκδοχή ανάπηρη και ανιστόρητη. Ο Γιουγκοσλαβικός εμφύλιος δεν ήταν αυτό το μανιχαϊστικό θέατρο σύγκρουσης καλών και κακών που προανέφερα, αλλά αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης συμπλοκής εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων η οποία εντέλει οδήγησε σε έναν ανεξέλεγκτο πόλεμο όλων εναντίον όλων, σε μια επιστροφή ενός ως τότε καλοζωισμένου και μορφωμένου λαού στην πιο άγρια βαρβαρότητα. Αιτία αυτής της αναδρομής στο ζωώδες ήταν η κατάρρευση ενός αυταρχικού αλλά βασικά πολιτισμένου συστήματος, με την παράλληλη ανάδειξη ως μόνης ενοποιητικής συλλογικής ταυτότητας τους επιμέρους εθνικισμούς και τις τοπικές ταυτότητες που άλλοι (Τούτζμαν, Ιζετμπέγκοβιτς) καθοδήγησαν και άλλοι (ο Μιλόσεβιτς) χειραγώγησαν. Αλλά ο εθνικισμός στα πλαίσια μιας κρίσης, όταν μάλιστα είναι απόλυτα αόριστα τα εδάφη τα οποία “οφείλουν” να “λυτρωθούν”, είναι το βέβαιο εισιτήριο (το ξέρουμε καλά στα Βαλκάνια) για την γενικευμένη θηριωδία και τα όμορφα χωριά που όμορφα καίγονται. Παρόλα αυτά, κατά την ταπεινή γνώμη του γράφοντος που παρακολούθησε ειδησεογραφικά την εξέλιξη της τραγωδίας από πολλές πλευρές και συζήτησε με πολλούς τέως Γιουγκοσλάβους, γνωστούς και φίλους, διαφόρων πολιτικών κλίσεων και εθνοτήτων είναι το πιθανότερο πως, παρά τις εθνικιστικές ζυμώσεις και νευρώσεις, το κρίσιμο γεγονός που έθεσε αναπόδραστα πλέον σε κίνηση τις μηχανές του ολοκληρωτικού εμφυλίου πολέμου στην Βοσνία και στην Κροατία ήταν εξωγενές: η βιασύνη της Γερμανίας να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Κροατίας και της Σλοβενίας (σ.298), μια βιασύνη που σε πολλούς ήταν σαφές από τότε ότι θα οδηγούσε την Βοσνία στον εμφύλιο. Μια ολοκληρωμένη Χάγη, θα έπρεπε να περιλαμβάνει, πέραν των έως σήμερα παραπεμφθέντων, τους εν λόγω διπλωμάτες (και φυσικά εκείνους που βομβάρδιζαν την Σερβία και το Μαυροβούνιο, και τα “παράπλευρα” θύματα, για την “προστασία των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου” δηλαδή, εντέλει, για την εθνική εκκαθάριση Σέρβων και άλλων μη-Αλβανών από το Κόσοβο).

 Περισσότερα:

- Για τα γεγονότα και την ιστορία της Γιουγκοσλαβίας, εξαιρετική πηγή και αναλυτικότατη στο εύρος της έρευνας και τα συμπεράσματά της, ήταν η έκθεση του Netherlands Institute for War Documentation (NIOD) για την Σρεμπρένιτσα κατόπιν εντολής της Ολλανδικής κυβέρνησης. Ολόκληρη η έκθεση είναι διαθέσιμη στο διαδίκτυο και αποτελεί μια εξαιρετική πηγή για την πρόσφατη ιστορία της Γιουγκοσλαβίας (και τα γεγονότα της σφαγής της Σρεμπρένιτσα).

 — Ένα εξαιρετικό βιβλίο για την Γιουγκοσλαβική κρίση είναι το “The Fall of Yugoslavia” του Misha Glenny. Ο Glenny έγραψε και πρόσφατα ένα καλό άρθρο για τον θάνατο του Μιλόσεβιτς και την μετα τον Μιλόσεβιτς Σερβία — η οποία λέει (και εγώ θα στοιχιμάτιζα) πως οδηγείται από τα γεγονότα σε κυβέρνηση Ριζοσπαστών (εθνικιστών νεοφασιστών — το κόμμα του Σέσελι). [ΝΒ 2016: Ο νυν και ο πρώην πρωθυπουργός της Σερβίας σήμερα, ανήκουν σε κόμμα που προέρχεται από διάσπαση του Κόμματος των Ριζοσπαστών]

 — Για τον τυχοδιωκτισμό του Μιλόσεβιτς είχα κάνει κάποιες καταχωρίσεις στο Αγγλικό Ιστολόγιο, σχετικά με μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν την πολιτική δράση του από κοντά: 1, 2. Σχετικά με το Κόσοβο και την δίκη του Μιλόσεβιτς είχα αναφέρει εδώ.

 — Η κατάθεση του (τέως συμβούλου του Κροάτη προέδρου Τούτζμαν) Σάρινιτς στην Χάγη — με ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τις τότε διαπραγματεύσεις.

 — Πριν από δύο χρόνια — ένα άρθρο στην Guardian για το αδύνατο της καταδίκης του Μιλόσεβιτς για γενοκτονία.

 — Το πλήρες κείμενο της περιβόητης ομιλίας του Μιλόσεβιτς στο Κόσοβο το 89 πριν ανακαλέσει την αυτονομία της περιοχής. Είναι εντυπωσιακά μη-εντυπωσιακός.

Κατακλείδα:

 Ο Μπόρις Καγκαρλίτσκι είχε πει επ'αφορμή κάποιων αντισερβικών επεισοδίων στο Κόσοβο πως:

…Το θέμα δεν είναι πως η Δύση υποστήριξε την λάθος πλευρά στην σύγκρουση αυτή. Οι Σέρβοι εθνικιστές δεν είναι πιο αξιοπρεπείς και έντιμοι από τους Αλβανούς που προκαλούν ταραχές και δολοφονίες. Σε διαμάχες σαν κι αυτή δεν υπάρχουν καλοί, απλά οι κακοί και οι χειρότεροι. Και ο προσδιορισμός του ποιος είναι ποιος με οιαδήποτε βεβαιότητα είναι αδύνατος…

Λόγια που αφορούν εντέλει ολόκληρη την Γιουγκοσλαβική τραγωδία.

Επίμετρον 2016

Δημογραφία των εγκλημάτων: Έκτοτε έχουν δημοσιευθεί στοιχεία που απέχουν από λίγο έως πολύ από τα εδώ δημοσιευθέντα. Ο πιο έγκυρος απολογισμός μοιάζει να είναι εκείνος που δημοσιεύθηκε στα πλαίσια του ICTY το 2010, και ο οποίος παρουσιάζει την εξής εικόνα:

Με απογραφή αναφοράς εκείνη του 1991 (41% μουσουλμάνοι, 31% Σέρβοι 17% Κροάτες)… Είναι προφανές πως η σχετική υπεροπλία των Σέρβων / Σερβοβόσνιων μεταφράζεται και σε υψηλότερο ποσοστό Βόσνιων μουσουλμάνων (αλλά όχι Κροατών) αμάχων θυμάτων (αν και σε μια τέτοια σύγκρουση και οι ένοπλοι είναι και αυτοί πολίτες της χώρας και όχι ευκρινώς διαχωρίσιμοι από τον γενικό πληθυσμό). Η γενική παρατήρηση πως υπήρχαν άμαχοι-θύματα αυτού του πολέμου από όλες τις πλευρές σε όχι συντριπτική αναντιστοιχία με την πληθυσμιακή σύσταση νομίζω πάντως πως ισχύει.

Συμπεράσματα από τη Γιουγκοσλαβική τραγωδία - 10 χρόνια μετά

Μετά τους πολέμους δεν νίκησε κανείς: Παίρνει κανείς μια εικόνα των στόχων και των επιδιώξεων αλλά και του αλλοπρόσαλλου (;) της δυτικής επέμβασης εξετάζοντας τα τελικά αποτελέσματα των έξωθεν παρεμβάσεων και ρυθμίσεων τόσο στη Βοσνία, όσο και στο Κόσοβο, δύο από τα τρία προτεκτοράτα της ΕΕ στα Βαλκάνια.
Συγκεκριμένα:
Στην μεν Βοσνία, η κατάσταση είναι η εξής:

• Προτεκτοράτο της ΕΕ
• Κράτος μαφίας
• Μαζική ανεργία (41,57%!), και την υψηλότερη νεανική ανεργία στον κόσμο, καθότι η ΕΕ έχει δείξει πως προτιμά τα προτεκτοράτα της γεμάτα άνεργους. Αυτά τα νούμερα είναι ψηλά παρότι ο τρέχον ρυθμός μετανάστευσης από την χώρα για καλύτερη τύχη αλλού είναι λίγο κάτω από το 2% του συνολικού πληθυσμού τον χρόνο (προφανώς δυσανάλογα μεγαλύτερο στις παραγωγικές ηλικίες και στο εργατικό δυναμικό)
• Κοινωνική αναταραχή εναντίον αντιεργατικών "μεταρρυθμίσεων" καθοδηγούμενες από τους ίδιους βρυκόλακες που μας πίνουν και εδώ το αίμα. Οι εν λόγω βρυκόλακες έχουν εγκατασταθεί για τα καλά στη χώρα
• Η συμφωνία του Ντέιτον, που θα πρέπει να χρεωθεί εν μέρει και στον Μιλόσεβιτς καθώς όλη η υπόλοιπη σερβική και σερβοβοσνιακή ηγεσία τον κατήγγειλε όταν την υπέγραφε, έχει αναπάντεχα υψηλά ποσοστά επιδοκιμασίας δεδομένων των συνθηκών αυτών που δημιούργησε
• Επίσης έχουν προκύψει κάτι θεματάκια με την ισλαμιστική τρομοκρατία

Ανάλογη ή και χειρότερη η κατάσταση στο Κόσοβο:

• Ανεργία και φτώχεια, 
• μαζική, μαζικότατη μετανάστευση (πριν τους Σύρους, το 2014, οι Κοσοβάροι ήταν η πρώτη σε αριθμό ομάδα αιτούντων άσυλο στην ΕΕ, με μπλόκα στα Ουγγρικά σύνορα, και μαζικούς επαναπατρισμούς). 
• Η χώρα διοικείται από το οργανωμένο έγκλημα (εν γνώσει της Δύσης, και του ΟΗΕ) και έχει γίνει καταφύγιο υποκόσμου. 
• Από την εποχή του UCK υπάρχει όπως φαίνεται μια τεράστια επιχείρηση με διακίνηση οργάνων αιχμαλώτων που δολοφονούντο για τον σκοπό αυτό. Η "επιχειρηματική" αυτή δραστηριότητα συνεχίστηκε και μετά τον πόλεμο, με την συνεπικουρία Νιγηριανών γιατρών και έχουν ήδη καταδικαστεί για αυτή κάποιοι σχετικά χαμηλά ιστάμενοι. Ήδη έχουν στηθεί διεθνή δικαστήρια εναντίον των επικεφαλής του UCK για εγκλήματα κατά τις ανθρωπότητας. Στην ιθαγενή διαφθορά συμμετέχουν και οι Ευρωπαίοι τοποτηρητές, που εστάλησαν για να διώξουν την διαφθορά... 
• Φυσικά όπου υπάρχει μια τέτοιας κλίμακας καταστροφή δεν θα μπορούσαν να απουσιάσουν οι ως άνω γνωστοί βρυκόλακες.

[Σε μια παράγραφο που δεν έχει σχέση με το θέμα μας, αλλά δεν μπορώ να αποφύγω τον πειρασμό να την αναρτήσω μια και δείχνει την οικονομική παράνοια που μας δέρνει ανάγλυφα, το ΔΝΤ είχε να πει το εξής για μια οικονομία πλήρως μαφιοποιημένη, κατεστραμμένη κατά τα λοιπά, με δεκάδες χιλιάδες να φεύγουν ως *πρόσφυγες* ανά τον κόσμο κάθε χρόνο:

"Διατηρώντας τους μισθούς στο δημόσιο στα σημερινά επίπεδα, συγκρατώντας τις δαπάνες για αγαθά και υπηρεσίες και εισαγάγοντας προσπάθειες για αύξηση των εσόδων, θα δημιουργηθεί χώρος για φιλοαναπτυξιακής προτεραιότητας δαπάνες. Ο Συνδυασμός χαμηλότερων ελλειμμάτων και χρηματοδότησης από το ταμείο θα βοηθήσει να αυξηθούν τα αποθεματικά της κυβέρνησης" δήλωσε η αποστολή του ΔΝΤ"

Επίσης να υπογραμμίσω πως ο πεφωτισμένος εκπρόσωπος του ΔΝΤ στο Κόσοβο εστιάζει φέτος σε λίγα λέει πράγματα αλλά πρώτο από αυτά είναι "το μη-ανταγωνιστικό κόστος εργασίας" ("uncompetitive labor costs" - δεν κάνω πλάκα). σε μια χώρα που ο μέσος μισθός είναι στα 360 €, και ο βασικός στα 170€ to 2011, αλλά μάλλον χαμηλότερα πλέον]

Για το ICTY και το σκοπό των διώξεων

Με την εποπτεία που μας προσφέρει η χρονική απόσταση μπορούμε να δούμε πλέον μερικά πράγματα καθαρότερα.
1. Στο Διεθνές Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία για την Χάγη, εστάλησαν, πλην των αναμφισβήτητων άμεσων δραστών αγριοτήτων, και πολιτικά πρόσωπα. Οι παραπομπές αυτές (ανεξάρτητα από τις εγκληματικές πολιτικές ευθύνες του καθενός τους) έγιναν για λόγους πολιτικής νομιμοποίησης των επεμβάσεων και των αφηγημάτων της ανθρωπιστικής επέμβασης. Εξ αρχής ήταν δύσκολο η πολιτική ευθύνη να μεταφραστεί σε ποινική. Αυτό συνέβη με τον Μιλόσεβιτς και τον Μιλουτίνοβιτς, αυτό συνέβη με τον Άντε Γκοτόβινα (και εμμέσως στη δίκη του με όλη την Κροατική ηγεσία που αθωώθηκε "πλαγίως" για την εθνοκάθαρση στην Κράινα), αυτό συνέβη με τον Κοσοβάρο ηγέτη Ραμούς Χαραντινάι, γύρω από τον οποίο γινόταν του Noor1 συνεπικουρικά, Αυτό συνέβη επίσης και με την κατηγορία περί γενοκτονίας από την πλευρά της Γιουγκοσλαβίας και τελικά συνέβη ακόμα και με τις κατηγορίες για κάποιον σαν τον Σέσελι που προπαγάνδιζε ανοιχτά την εθνοκάθαρση στην "Μεγάλη Σερβία" και είχε και κυβερνητική θέση την εποχή του πολέμου του Κοσόβου, ενώ ήταν πολιτικά αναμεμειγμένος στη δημιουργία ομάδων θανάτου την εποχή του πολέμου στην Κροατία και στην Βοσνία. Ακόμα και ο Κάρατζιτς καταδικάστηκε μόνο για την σφαγή της Σρεμπένιντσα, όπου ο ρόλος του ήταν αδιαμφισβήτητος, και όχι για τις σφαγές στην ύπαιθρο, όπου ήταν δύσκολο να αποδειχθεί η προσωπική του εμπλοκή στις αγριότητες.

2. Η παραπομπή του Μιλόσεβιτς έγινε την ίδια στιγμή που αποκλείσθηκε η συμπερίληψη τυχόν εγκλημάτων του ΝΑΤΟ στην περιοχή, καθώς, :

In the aftermath of NATO's intervention in Kosovo, the Prosecutor stated that NATO's use of force in Kosovo subjected members of their militaries to the jurisdiction of the ICTY. She then appointed a committee to review allegations that certain acts by NATO forces constituted violations within the jurisdiction of the ICTY. The committee recommended that the Prosecutor not proceed with a formal investigation of any acts by NATO, and the Prosecutor deferred to that recommendation. 

Αυτό είναι ένα γενικότερο θέμα: κανένα διεθνές δικαστήριο δεν θα μπορεί να το πάρει κανείς σοβαρά όσο αυτοαποκλείεται από την δικαιοδοσία του η μόνη στρατιωτική υπερδύναμη. Σκεφτείτε μόνο το εξής ανέκδοτο: "Διεθνές Δικαστήριο για την εισβολή στο Ιράκ". Γίνεται; Δεν νομίζω...

3. Εκ του αποτελέσματος δεν προκύπτει πως το δικαστήριο ήταν "στημένο" μια και στην ανώτατη Σερβική ηγεσία πρακτικά δεν επιβλήθηκε καμία ποινή, ενώ η Κάρλα Ντελ Πόντε ήταν εκείνη που κίνησε διαδικασίες για τα εγκλήματα των συνέβησαν εναντίον των Σέρβων σε μια εποχή που οι κατηγορίες φαινόντουσαν εξωφρενικές μάλιστα στους περισσότερους και την αποδοκίμαζαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι κάθε είδους. Το δικαστήριο αθώωσε τον Σέσελι παρά το μπινελίκι που του έριξε (η χαρά του Σέρβου φασίστα) οδηγώντας τον Σέρβο ακροδεξιό να μιλάει για την "εντιμότητα δύο δικαστών" αφού το αποκήρυττε ως στημένο κάθε δεύτερη μέρα. Σε ότι αφορά την διαδικασία, το δικαστήριο ήταν ασύμμετρο ως προς την Βοσνία - η μεγάλη πλειονότητα των κατηγορουμένων αλλά και των καταδικασθέντων στο δικαστήριο αφορούσε την Βοσνία ακόμα και σε επίπεδο, φρουρών και στρατιωτών, εν αντιθέσει με όλες τις άλλες αγριότητες των γιουγκοσλαβικών πολέμων εκεί η μεγάλη πλειονότητα των καταδικασθέντων ήταν Σερβοβόσνιοι. Υπάρχουν σοβαρές ενστάσεις για την επιλογή των παραπεμφθέντων, καθώς δηλαδή παραπέμφθηκε ο κάθε ανθυποεγκληματίας στην Βοσνία αλλά όχι οι ενεργά συμμετέχοντες αξιωματικοί στην εθνοκάθαρση της Κράινα π.χ.
4. Όμως σε ότι αφορά τις κορυφαίες διώξεις, είναι για μένα προφανές πως ο Μιλόσεβιτς διώχθηκε για αμιγώς πολιτικούς λόγους, με σκοπό να παραπεμφθεί ακριβώς την στιγμή που ετοιμαζόταν η καθαίρεσή του και η υποκατάστασή του από την εθνικιστική αντιπολίτευση της δεκαετίας του '90. Το ότι δεν υπήρχε επαρκής βάση για τις κατηγορίες αυτές είναι είπαμε προφανές εκ των αποτελεσμάτων των δικών της Χάγης. Η δίωξή του είχε σκοπό την στιγμή της παραπομπής και της σύλληψής του την εμπέδωση της ιδέας της "δίκαιης επέμβασης" και της δυτικής αφήγησης περί το Γιουγκοσλαβικό αλλά και την εκκαθάριση της Σερβίας από δυνητικά προβληματικές για την Δύση κυβερνήσεις. Αυτό δεν έχει να κάνει με το αν είχε ευθύνες ο Σ.Μ για την καταστροφή, ή αν ήταν εγκληματίας (ήταν όπως είπαμε), έχει να κάνει με το αν υπήρχε κάποια εναλλακτική πολιτική πρόταση σε αυτόν την κρίσιμη εποχή που να μην ήταν εθνικιστικότερη από εκείνη που υπηρέτησε. Η απάντηση ανήκει στη σφαίρα του αναστοχασμού για το απραγματοποίητο, που με την σειρά της ανήκει στην σφαίρα της μεταφυσικής, αλλά εκείνη την εποχή, ο Μιλόσεβιτς για πολλούς παρατηρητές και υποψιάζομαι και Σέρβους πολίτες, έμοιαζε η λιγότερο εθνικιστική πολιτική επιλογή, όσο παράδοξο και να φαίνεται αυτό σήμερα

Ο φασίστας παραστρατιωτικός και γκάνγκστερ Αρκάν σε κοινωνική συναναστροφή με τον φίλο του και δημοκρατικό διάδοχο του Μιλόσεβiτς  Ζόραν Τζίντζιτς

Η μεγάλη εικόνα

Είναι πλέον αδύνατον να δούμε τον χειρισμό του Γιουγκοσλαβικού και τις "ανθρωπιστικές επεμβάσεις" στη Γιουγκοσλαβία ερήμην του τι επακολούθησε. Της εισβολής δηλαδή στο Ιράκ (και της "δίκης του Σαντάμ") ή της στήριξης δυτικόφιλων κυβερνήσεων σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (στις οποίες συμμετέχουν ακόμα και καραμπινάτοι ναζιστές, όπως στην Ουκρανία), ή ακόμα και της επέμβασης στη Λιβύη (με την "αυθόρμητη εκτέλεση του Καντάφι") ή στη Συρία. Είναι αδύνατον να μην δούμε πως όλα αυτά, της δίκης Μιλόσεβιτς συμπεριλαμβανομένης, ήταν πρόλογος. Και έχοντας πει αυτό πρέπει να επισημάνω πως κινδυνεύουμε από δύο εξίσου προβληματικές αν και αντιδιαμετρικές οπτικές.
- Από τη μία την υποκατάσταση της πολιτικής και της ηθικής οπτικής (που είναι για μένα συνυφασμένες) από μια, συχνά φαντασιακή ή συμβολική, γεωπολιτική στράτευση. Να πούμε δηλαδή πως όλα όσα έγιναν στην Βοσνία από τους Σερβοβόσνιους ή στο Κόσοβο από τους Σέρβους ήταν καλώς καμωμένα επειδή βρισκόταν ακουσίως σε σύγκρουση με βασικές γεωπολιτικές επιλογές των ΗΠΑ ή της Γερμανίας - ή σήμερα να αντιμετωπίζουμε το καθεστώς Άσαντ σα να ήταν καθεστώς αγίων, σαν να μην ήρξατο χειρών αδίκων ανοίγοντας πυρ εναντίον αόπλων αρχικά διαδηλωτών, επειδή είναι στην Αμερικανική / Σαουδαραβική / Ευρωπαϊκή ατζέντα η ανατροπή του. Αλλά προσωπικά θα υπενθυμίζω πάντα πως κάθε ενεργή στράτευση είναι τοπική - και η άμεση αντίδραση στο βιωμένο κακό και στην αδικία στην καθημερινότητα ενός ανθρώπου, πάντα αποτελεί σε πρώτη ανάλυση υπέρτατο τεκμήριο δίκαιης στράτευσης. Η θεώρηση των Γιουγκοσλαβικών πολέμων από γεωπολιτική σκοπιά είναι χρήσιμη, αλλά σε ό,τι αφορά το άμεσο επίδικο, περισσότερα για την πολιτική ταυτότητα και το ποιον της σερβοβοσνιακής ηγεσίας μας λέει εδώ στη χώρα μας τούτο: οι Έλληνες εθελοντές στο πλευρό τους ήταν όλοι χρυσαβγίτες και στρατόκαυλοι πυροβολημένοι εθνικιστές, το πολιτικό τους όραμα δε ήταν η εθνοκάθαρση.

- Από την άλλη η ανάλυση που λέει πως η γεωπολιτική είναι ηθικά και πολιτικά αδιάφορη, και πως τα τοπικά κίνητρα και η εσωτερική δυναμική (ή κάποιος εικαζόμενος ταξικός συσχετισμός) είναι το πρωτεύον στην ανάλυση, είναι τυφλή στην καταστροφική πραγματικότητα. Είναι αδύνατον να τα δούμε όλα αυτά έξω από το πλαίσιο ενός νέου ιμπεριαλισμού των ανοικτών αγορών και της μάχης για παγκόσμια κυριαρχία. Ζούμε σε συνθήκες παγκόσμιας αποσταθεροποίησης, όπου οι πόλεμοι ανοίγουν αγορές, οι ανατροπές δημιουργούν ευκαιρίες και οι επεμβάσεις προετοιμάζουν τις επόμενες. Κανένας ενεργά συμμετέχων δεν είναι μόνο αυτό που νομίζει πως είναι, και κανένας δεν μπορεί να ελπίζει πως θα πάρει τα πράγματα στα δικά του χέρια στην κατάληξη ενός τέτοιου πολέμου. Η μοίρα των κομματιών της Γιουγκοσλαβικής διάλυσης που αναφέραμε παραπάνω έχει να κάνει ακριβώς με την γεωπολιτική συνθήκη γύρω από την οποία συνέβη, και ο εθνικισμός που την υπαγόρευσε ήταν τμήμα και σύμπτωμα της νέας τότε μεταψυχροπολεμικής πραγματικότητας. Η ετερογονία των στόχων εδώ είναι καραμπινάτη: Ο Βόσνιος μουσουλμάνος πολέμησε τον Κάρατζιτς εντέλει για να γίνει η χώρα του η παγκόσμια πρωτεύουσα της ανεργίας και να πάρουν την εξουσία μαφιόζοι που σε τοπικό επίπεδο έχουν το αμφίβολο πλεονέκτημα να ανήκουν στην ίδια εθνοτική ομάδα με αυτόν. Ο διαδηλωτής εναντίον του Άσαντ χρησίμευσε άθελά του σαν πλατφόρμα για την έλευση στην χώρα του ισλαμιστών μαχητών με τα λεφτά της Σαουδαραβίας και των Εμιράτων.

Οπότε επιστρέφουμε στον Μιλόσεβιτς. Ήταν ο τελευταίος εκπρόσωπος ενός κόσμου που έσβηνε, χωρίς καμία δυναμική, καβάλα σε ένα άλογο (τον Σερβικό εθνικισμό) που δεν το πολυπίστευε και αποδείχθηκε κουτσό. Η μοίρα του περιγράφεται ιδανικά μέσα από τη ζωή ενός άλλου μοιραίου Γιουγκοσλάβου / Σέρβου πολιτικού και διανοούμενου, του Ντόμπριτσα Τσόσιτς: πρώην Τιτοϊκός, υποδαυλιστής του Σερβικού εθνικισμού από το 1968, ο ιθύνων νους πίσω από το Μνημόνιο της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών το 1986 που θεωρείται το ιδρυτικό κείμενο του σύγχρονου σερβικού εθνικισμού και οιωνός της επικείμενης διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Τη διακήρυξη αυτή την κατήγγειλε τόσο η Λίγκα των Κομμουνιστών της Γιουγκοσλαβίας, όσο και το στέλεχός της Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς ("τίποτ' άλλο από τον πιο σκοτεινό εθνικισμό" είχε πει για το κείμενο) αλλά και ο Ράντοβαν Κάρατζιτς (που είχε δηλώσει επ'αυτού το εξαιρετικά ειρωνικό, δεδομένης της συνέχειάς "Ο Μπολσεβικισμός είναι κακό πράγμα, αλλά ο εθνικισμός είναι ακόμα χειρότερος"). Ο Τσόσιτς στη συνέχεια έγινε σύμμαχος του Μιλόσεβιτς αρχικά, μετά του Κάρατζιτς, μετά Πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας και μετά το 1993 αποκήρυξε από τα δεξιά τον Μιλόσεβιτς προειδοποιώντας για παγκόσμια συνωμοσία κατά των Σέρβων με όρους που στην Ελλάδα θα τους λέγαμε Καρατζαφερικούς. Μετά από όλα αυτά υποστήριξε το 2000 το αντιμιλοσεβιτσικό και υποστηριζόμενο από τη Δύση κίνημα Otpor! παραμένοντας όμως μέχρι το τέλος του το 2014, απολογητής του Μλάντιτς.

Και αυτή η μικρή βιογραφική διήγηση θα μπορούσε να στοιχειοθετήσει τη μόνη, τελικά, δυνατή υπεράσπιση του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς