10 σημεία για τη γεωπολιτική συγκυρία της προσφυγικής κρίσης

Τούρκοι στρατιώτες περιφρουρούν Σύριους που περιμένουν πίσω από τους φράχτες των συνόρων κοντά στην πόλη Σουρούτς στην ΝΑ Τουρκία (Kadir Celikcan/Reuters)

1. ΞΕΚΙΝΏΝΤΑΣ ΚΑΝΕΊΣ ΝΑ ΓΡΑΨΕΙ για το προσφυγικό ζήτημα, διαπιστώνει πως δεν είναι δυνατόν να το εντοπίσει χωρικά και χρονικά. Τα ρεύματα των προσφύγων από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και μετά ήταν έντονα και συνεχή, διάσπαρτα παντού στον κόσμο. Η εν εξελίξει προσφυγική κρίση που βιώνουμε στην Ελλάδα και την Ευρώπη δεν είναι παρά παροξυσμός ενός προϋπάρχοντος φαινομένου που προέκυψε μέσα στη συγκυρία διαδοχικών κρατικών καταρρεύσεων και πολέμων στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής και Δυτικής Ασίας.

Παίκτες του γκολφ και στο βάθος Αφρικανοί μετανάστες πάνω σε συνοριακό φράχτη μεταξύ Μαρόκου και Ισπανίας στην Μελίγια 20/10/2014 (José Palazon/Reuters)

2. Η σημερινή έκφανση της προσφυγικής κρίσης συμπλέκεται και περιπλέκεται με το φαινόμενο της μαζικής οικονομικής μετανάστευσης, και γίνεται δυσδιάκριτη από αυτήν. Αυτό είναι ένα νέο μείζον και ιστορικό γεωπολιτικό δεδομένο, παράγωγο με τη σειρά του των σημαντικών γεωπολιτικών αλλαγών την τελευταία μεταψυχροπολεμική τριακονταετία.

Με την κατάρρευση της Συρίας, τα εκατομμύρια άτομα που έφυγαν από τη χώρα επισωρεύτηκαν σε ήδη μεγάλα προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα προς τις μητροπόλεις του καπιταλισμού και τις εστίες πλούτου ανά τον κόσμο.

Πρόκειται για ανθρώπους που εδώ και δυο τρεις δεκαετίες δραπετεύουν από τεράστιες γεωγραφικές ζώνες γεωπολιτικής, πολιτικής και οικονομικής αποσταθεροποίησης.
Μπορεί να πει κανείς πως το σύνολο των αιτιών που προκαλούν προσφυγικές κρίσεις συμπεριλαμβάνεται –σε παρόμοια αλλά λιγότερο επιτακτική μορφή– στα αίτια της μεταναστευτικής μετακίνησης. Είναι συχνά δύσκολο να διακρίνει κανείς έναν πρόσφυγα από έναν οικονομικό μετανάστη μια και οι κινητήριες για τη φυγή τους καταστροφές μπορεί να σχετίζονται και με την πολιτική ή πολεμική αποσταθεροποίηση, αλλά και με την οικονομική διάλυση. Το παιχνίδι των διοικητικών ορισμών για τους πρόσφυγες από διάφορες χώρες, όπου ένας πόλεμος –εμφύλιος ή μη– ή μια καταστροφή έχει δημιουργήσει και οικονομικό μαρασμό, είναι χαρακτηριστικό της ασάφειας αυτής: Υπάρχουν και σχετικά ειρηνευμένες περιοχές του Αφγανιστάν ή της Σομαλίας, όπου η οικονομία έχει καταρρεύσει και οι άνθρωποι φεύγουν γιατί αντιμετωπίζουν την εξόντωσή τους, φυσική και οικονομική. Οι οικολογικές πιέσεις στο Μπαγκλαντές οδηγούν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους σε «περιβαλλοντικό εσωτερικό εκτοπισμό» και προσφυγιά, που όμως δεν οδηγούν και στην αναγνώριση της αντίστοιχης διεθνούς νομικής ιδιότητας, και ούτω καθεξής.

3. Παρότι άλλες εστίες παραμένουν ενεργές (ενδεικτικά, Ουκρανία, Κόσοβο, Βόρεια Αφρική, Υποσαχάρια Αφρική, Κέρας της Αφρικής, Υεμένη), το θερμό σημείο του προσφυγικού σήμερα είναι προς το παρόν στη Συρία και στο Ιράκ, αλλά χρονίως και στο Αφγανιστάν, σε περιοχές δηλαδή που σημαδεύτηκαν από εξωτερικές επεμβάσεις, με κεντρικό σημείο αναφοράς τη διπλή επέμβαση και εισβολή των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, το 2001, και στο Ιράκ, το 2003. Παράλληλα, η περιοχή από τα Ιμαλάια μέχρι τον Ατλαντικό είναι ευρύτερα αποσταθεροποιημένη πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά, μεταξύ άλλων, από:

• τις συνεχείς στρατιωτικές και οικονομικές επεμβάσεις της Δύσης –κυρίως των ΗΠΑ– και τις συγκρούσεις μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων μέσω πολέμων εντολοδόχων (proxy wars) στο πλαίσιο μιας εξελισσόμενης μεταψυχροπολεμικής αναδιαμόρφωσης των παγκόσμιων ισορροπιών,

• τη σεχταριστική βία που έχει συνειδητά και στρατηγικά κινητοποιήσει το αμερικανικό κατοχικό σχέδιο στο Ιράκ και χρηματοδοτούν οι αντιδραστικές και φονταμενταλιστικές, σουνιτικές/ουαχαμπιστικές πετρομοναρχίες της Αραβικής χερσονήσου. Η σύγκρουση αυτή έχει εξαπλωθεί στην ευρύτερη περιοχή μαζί με τον ακρότατο σουνιτικό φονταμενταλισμό και επηρεάζει μια ζώνη που φτάνει μέχρι την Κεντρική Αφρική και την Ινδονησία,

• την κλιματική αλλαγή που προκαλεί συχνότερη και εντονότερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων, τα οποία με τη σειρά τους οδηγούν σε επισιτιστικές κρίσεις, φυσικές καταστροφές και απώλεια της δυνατότητας άμεσης επιβίωσης σε πολλές περιοχές. Τα φαινόμενα αυτά προκαλούν και υποδαυλίζουν την πολιτική αναταραχή, αλλά εντείνουν και τα ρεύματα εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης,

• τις συνέπειες της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης στην κοινωνική συνοχή των φτωχότερων χωρών και την κοινωνική δυσαρέσκεια, με όχημα τα προγράμματα της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ, αλλά και την αύξηση των παγκόσμιων και των περιφερειακών ανισοτήτων,

• την ήττα της Αραβικής Άνοιξης ως κινήματος εκδημοκρατισμού σχεδόν σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Η ήττα αυτή προκλήθηκε από –αλλά και προκάλεσε– την υποκατάσταση της πολιτικής διαμαρτυρίας από ένοπλους στρατοκρατικούς εμφυλίους. Οι πόλεμοι αυτοί άνοιξαν τον δρόμο για παρεμβάσεις τρίτων χωρών και την ανάδειξη του πιο σκληρά παραδοσιοκρατικού και κορανικά λιτεραλιστικού τζιχαντισμού σε πόλο συσπείρωσης των σουνιτικών πληθυσμών.

Μέσα σε αυτό το κλίμα πολυπαραγοντικής γενικής αστάθειας και κρατικής κατάρρευσης, οι ανθρώπινες ροές, προσφυγικές και μεταναστευτικές, αναδρούν πάνω στην περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων και διαχέουν τη σκιά των τοπικών συγκρούσεων σε μια διευρυνόμενη γεωγραφικά περιοχή.

Αφρικανοί μετανάστες στις ακτές του Τζιμπουτί, National Geographic 12/2013, John Stanmeyer

4. Εάν αίτια της μετανάστευσης και της προσφυγιάς αποτελούν οι πόλεμοι και η γεωπολιτική αποσταθεροποίηση, τίθεται το ερώτημα γιατί, παρότι αυτά είναι χρόνια προβλήματα στην καπιταλιστική περιφέρεια και ιδίως στη Μέση Ανατολή, στην εποχή μας μόνο καταφεύγει όλος αυτός ο κόσμος τόσο μαζικά στη Δύση.

Η απάντηση είναι διττή και αφορά με διαφορετικούς τρόπους την παγκοσμιοποίηση:

Πρώτον, γιατί η ίδια η λογική της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης κάνει τη μετακίνηση πληθυσμών μια εύλογη απόκριση των ανθρώπων της περιφέρειας στη μόνιμη κατάσταση οικονομικής (και συχνά και πολιτικής) έκτακτης ανάγκης που έχουν να αντιμετωπίσουν, αλλά και γιατί, στην πραγματικότητα, οι μετακινήσεις αυτές περιέχουν μια καπιταλιστική ορθολογικότητα: Ολοκληρώνουν την «απελευθέρωση των αγορών», πέρα από εκείνες των κεφαλαίων, και στο πεδίο της αγοράς εργασίας. Έτσι, το φτηνό εργατικό δυναμικό που μπορούσε να έρθει «λαθραίο» (αλλά μόνο λαθραίο), «παράνομο» και εύκολα χειραγωγίσιμο, χρησιμοποιήθηκε για να φέρει τον εργασιακό Τρίτο Κόσμο στη μητρόπολη και στις ισχυρές χώρες της περιφέρειας. Στη Δύση υπήρχε ζήτηση για εργατικό δυναμικό από τον Τρίτο Κόσμο. Η ενσωμάτωσή του όμως εμποδίστηκε μέσω της διασποράς του αντιμεταναστευτικού πανικού που χρησίμευσε σαν εργαλείο αποκοπής των ξένων εργαζομένων από τα εργασιακά δικαιώματα που είχαν κατακτήσει οι «ιθαγενείς», αλλά και σαν μέσο εργασιακής πειθάρχησής τους.

Δεύτερον, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, ζούμε σε έναν τηλεπικοινωνιακά αλλά και μεταφορικά πρωτοφανώς διασυνδεδεμένο κόσμο. Επειδή, λοιπόν, κάθε κύμα μετανάστευσης δημιουργεί τις τοπικές «υποδοχές» στον Πρώτο Κόσμο για τα επόμενα, με την εγκατάσταση συγγενών και φίλων, η μετακίνηση από τις χώρες σε κρίση είναι πλέον όλο και ευρύτερα προσιτή σαν λύση. Επιπλέον, τα εργαλεία και οι δυνατότητες διερεύνησης των προϋποθέσεων, της πραγματοποίησης της μετακίνησης και της εγκατάστασης σε μια τρίτη χώρα –μέσω του Διαδικτύου και της συνεχούς επαφής και σύνδεσης με τους οικείους και με τον προορισμό μέσω της κινητής τηλεφωνίας– είναι πλέον ευρύτατα διαθέσιμα, ενώ υπάρχουν ήδη εγκατεστημένα «έμπειρα» και εκτενή παράνομα δίκτυα διακίνησης και μεταφοράς ανθρώπων σε κάθε λογής προορισμούς.

Στρατόπεδο προσφύγων Ζααταρί, Ιορδανία

5. Ο αριθμός των προσφύγων και των εσωτερικά εκτοπισμένων προσώπων έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια –ιδίως την τελευταία διετία–, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης αυτής αφορά τους εσωτερικά εκτοπισμένους, τους πρόσφυγες μέσα στην ίδια τους τη χώρα. Αυτό δείχνει ότι το μείζον πρόβλημα που αναδεικνύεται δεν είναι ποσοτικό, αλλά ποιοτικό: Το προσφυγικό ανάγεται σε παγκόσμια «κρίση» μόνο όταν τα προσφυγικά ρεύματα αρχίζουν και επηρεάζουν άμεσα τη Δύση. Στον βαθμό που οι επιπτώσεις του παραμένουν περιφερειακές, τα προσφυγικά ρεύματα είναι «αόρατα» ως παγκόσμια πολιτικά ζητήματα και παραμένουν στη σφαίρα αρμοδιότητας των ανθρωπιστικών οργανώσεων, του ΟΗΕ, του Ερυθρού Σταυρού και των γειτονικών χωρών. Έτσι, η Ευρώπη συγκλονίζεται πολιτικά υπό το βάρος λιγότερων του ενός εκατομμυρίου Σύρων προσφύγων, την ίδια στιγμή που τέσσερα και πλέον εκατομμύρια πρόσφυγες βρίσκονται και ζουν εδώ και τρία χρόνια στην Τουρκία, στην Ιορδανία και στον Λίβανο, χωρίς να αναχθούν σε μείζον γεωπολιτικό θέμα. Στις δύο τελευταίες χώρες, μάλιστα, είναι το πολλοστό κύμα προσφυγιάς που έχουν να χειριστούν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο και μετά, αφού συνέδραμαν και την παλαιστινιακή και την ιρακινή προσφυγική διασπορά, και αποτέλεσαν τόπο φιλοξενίας τους. Η προσφυγική κρίση στο Αφγανιστάν, όσο το Πακιστάν και το Ιράν χρησίμευαν σαν χώροι απόθεσης –στην κυριολεξία– των ανθρώπινων κυμάτων που έφευγαν από τη χώρα, δεν αξιολογήθηκε ποτέ ως μείζων, παρά μόνο όταν έπαψαν οι χώρες αυτές να αποτελούν –εξ ανάγκης ή εξ επιλογής– «μαξιλαράκια» υποδοχής και αποδοχής του προβλήματος.

Υποστηρικτές του Γερμανικού ακροδεξιού και αντιπροσφυγικού κινήματος Pegida, Κολωνία, Ιανουάριος 2016, Reuters

6. Οι σημερινές μετακινήσεις προσφυγικών πληθυσμών βιώνονται σαν πολιτική κρίση, ειδικά για την Ευρώπη, για δύο λόγους, κυρίως:

• επειδή βρίσκουν την Ευρώπη, σαν προτιμητέα περιοχή καταφυγής των προσφύγων, σε πολιτική και οικονομική συγκυρία κατά την οποία είναι σε εξαιρετικά δυσχερή θέση να διαχειριστεί ένα νέο ρεύμα πληθυσμιακών μετακινήσεων. Αυτό συμβαίνει λόγω της πολιτικής διαχείρισης των μεταναστευτικών ρευμάτων μέχρι τώρα, η οποία ενίσχυσε ξενοφοβικά και ρατσιστικά ανακλαστικά στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και τα ενσωμάτωσε στον λόγο των κυρίαρχων πολιτικών κομμάτων, αλλά και λόγω της οικονομικής αβεβαιότητας και καταστροφής που έξι χρόνια λιτότητας έχουν επιφέρει

• επειδή πρόκειται κυρίως για μουσουλμανικούς και αραβικούς πληθυσμούς. Δηλαδή, πολιτισμικά καταγγελμένους ως αντιπάλους και εχθρούς της Δύσης, στο πλαίσιο της μεθοδικής κατασκευής μιας νέας απειλής μετά τον Ψυχρό Πόλεμο: της επιτελεστικής αφήγησης του Πολέμου των Πολιτισμών.

7. Κεντρικό στοιχείο της πολιτικής αφήγησης η οποία έθεσε σε κίνηση τις πολλαπλές αποσταθεροποιήσεις που ανατινάσσονται η μια μετά την άλλη εδώ και δέκα χρόνια σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ασίας και της Αφρικής, αλλά και στα γκέτο της Δύσης, ήταν το σχήμα του «Πολέμου των Πολιτισμών». Ο Σάμουελ Χάντινγκτον δεν είχε περιγράψει κάποια σοβούσα αντιπαράθεση. Την είχε προδιαγράψει, σε τελική ανάλυση, ως τη νέα μανιχαϊστική αντίθεση που θα θρέψει τις πολεμικές μηχανές και την –απαραίτητη για την ευστάθεια του παγκόσμιου συστήματος ως έχει– γεωπολιτική μάχη για αέναη επέκταση της αμερικανικής (δυτικής γενικότερα) ηγεμονίας, ελλείψει του φόβητρου του «κομμουνισμού».

Η δαιμονοποίηση του Ισλάμ και η αναγωγή του σε παγκόσμιο αντίπαλο βρήκε πρόθυμους αποδέκτες από την αντίθετη πλευρά, οι οποίοι ισχυροποιήθηκαν μέσω αυτής τους της δαιμονοποίησης . Όλη η ιστορία της γεωπολιτικής αναταραχής από τους Δίδυμους Πύργους και μετά τρέφεται από αυτό τον κύκλο ανατροφοδότησης και αμοιβαίας ισχυροποίησης μεταξύ της δυτικής/ιμπεριαλιστικής αφήγησης του «καθυστερημένου και καταστατικά εχθρικού» Ισλάμ και της φεουδαρχικής, σαλαφιστικής αγριότητας που ιδιοποιείται τον ρόλο του αντιδίκου, αλλά, σημειωτέον, με τα λεφτά των φονταμενταλιστών συμμάχων των ΗΠΑ: της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων του Περσικού Κόλπου.

Γύρω από όλο αυτό το ανατροφοδοτούμενο δίπολο και τα πολλά παρόμοιας δυναμικής πολωτικά φαινόμενα σε όλη την περιοχή (βλ. την αλληλοενίσχυση διά της αντιπαλότητας μεταξύ Άσαντ και ISIS), μέσα στη συνολική καταστροφή των στρατιωτικών επεμβάσεων, εξελίσσεται ένα σκηνικό σύγκρουσης και ρήξεων χωρίς κανένα εύκολο σημείο ισορροπίας: Εάν δεν υπάρξουν ρήξεις με τα γεωπολιτικά αυτονόητα της περιόδου αυτής, οδηγούμαστε σε μονιμοποίηση της καταστροφής, σε μια μόνιμα αιμορραγούσα προσφυγική κρίση, σε μια μαζική εξαγωγή του αφγανικού μοντέλου μόνιμης πολεμικής κρίσης και συνεχούς δημιουργίας προσφύγων και εσωτερικά εκτοπισμένων. Εάν υπάρξει εντέλει βούληση από τις περισσότερες πλευρές για λύση, οι γέφυρες που θα πρέπει να στηθούν στην περιοχή, για να εξομαλυνθεί η κατάσταση, θα αναδιατάξουν συνολικά τη Μέση Ανατολή με τρόπους που θα αμφισβητούν, μεταξύ άλλων, και τα μέχρι σήμερα σύνορα.

Η πόλη Χομς της Συρίας, κατεστραμμένη, 2015, Reuters: Yazan Homsy

8. Αν και έχουν υπάρξει σημάδια πως η κρίση στη Συρία μπαίνει πια σε φάση μιας αποδοτικότερης, για την πιθανή της ειρήνευση, διαπραγμάτευσης, θα ήταν πρόωρο να μιλήσει κανείς για κάποιον ορίζοντα ανακωχής, έστω, ή παύσης της προσφυγικής ροής, ή παλιννόστησης προσφύγων, ούτε στη Συρία, αλλά ούτε και στο Ιράκ.

Σε κάθε περίπτωση, με δεδομένη τη δυσκολία υποδοχής προσφύγων και στην Ευρώπη, αλλά και λόγω εξάντλησης και στις γειτονικές χώρες, οι πρόσφυγες ήδη χρησιμοποιούνται και θα χρησιμοποιούνται σαν εργαλεία πίεσης και εκβιασμών, από όλους του εμπόλεμους.

Εν τω μεταξύ δε, η στάση όλων σχεδόν των εμπλεκόμενων τρίτων χωρών στη Συρία και στο Ιράκ είναι απολύτως ανεύθυνη και κυνική, με αποκορύφωμα την κατά τα φαινόμενα σχεδόν τυχαία πραγματοποίηση βομβαρδισμών στη Συρία, χωρίς στρατηγικό στόχο, με συνεχείς «παράπλευρες απώλειες» αμάχων, μόνο για λόγους συμβολικούς, χωρίς κανέναν συντονισμό, σε συνδυασμό με την παντελή απουσία διαδικασίας για τη σταθεροποίηση στο Ιράκ. Αυτό δεν μπορεί παρά να σημαίνει περαιτέρω αύξηση των προσφυγικών ροών από την περιοχή.

Ακροδεξιοί Φινλανδοί σε διαμαρτυρία εναντίον των προσφύγων

9 . Είναι αξιοσημείωτος πάντως ο τρόπος με τον οποίο οι δυνάμεις και οι χώρες που αγγίζουν τη θερμή περιοχή και εμπλέκονται στο προσφυγικό βρίσκονται μπροστά σε δευτερογενείς επιπτώσεις της κρίσης.

Ειδικά τα εσωτερικά ευρωπαϊκά πολιτικά αποτελέσματα της υποδοχής (και απόκρουσης) προσφύγων, με την εκρηκτική άνοδο της Ακροδεξιάς σε όλη την ήπειρο, η πολυφωνία σε επίπεδο ΕΕ για το «τι δέον γενέσθαι», η ανοιχτά ξενοφοβική και κυριολεκτικά φασιστική αντίδραση πολλών –ιδίως κεντροευρωπαϊκών, αλλά όχι μόνο– κυβερνήσεων στις ενδιάμεσες χώρες, αλλά και η αδυναμία της ΕΕ να διαχειριστεί με επιτυχία τις ροές αυτές βλάπτουν τη «μαλακή ισχύ» της.

Βλάπτουν επίσης και την –ήδη τρωθείσα– δημοκρατία στην ήπειρο. Είναι ίσως χαρακτηριστικό πως έχει εμφανιστεί η τάση να αναιρείται η εκτιμώμενη επικινδυνότητα ενός καθεστώτος για την ΕΕ, προκειμένου να καταστεί νόμιμη η επιστροφή εκεί προσφύγων και διωκόμενων. Επειδή η μεταβολή αυτή είναι αυθαίρετη, δεν είναι σαφές αν και ποια είναι τα όριά της: Ήδη το ότι στους απορριφθέντες ως μη πρόσφυγες από την ΠΓΔΜ συγκαταλέγονται, για παράδειγμα, Σουδανοί και Σομαλοί (δηλαδή, πολίτες χωρών που βρίσκονται σε κατάσταση εμφυλίου) είναι και παράλογο και υποκριτικό. Πρόκειται για επιφαινόμενο και παράγωγο μιας αντιδημοκρατικής ροπής, για έναν ακόμα τρόπο με τον οποίο η ευρωπαϊκή αμηχανία μπροστά στις μετακινήσεις προσφύγων κάθε είδους δρα διαβρωτικά στο δημοκρατικό φρόνημα και συνεπώς στην ίδια τη δημοκρατική συγκρότηση των χωρών της ηπείρου μας.

Εντέλει, τα μεγάλα προσφυγικά ρεύματα που θα εγκατασταθούν –άγνωστο για πόσο– στις χώρες της ΕΕ ενδέχεται να οξύνουν και άλλο τα κρούσματα ρατσισμού και ξενοφοβίας, ιδίως μάλιστα τη στιγμή που η αποξενωμένη δεύτερη και τρίτη γενιά Ευρωπαίων μουσουλμάνων έχει σε έναν μικρό αλλά επικίνδυνο και εν δυνάμει αιματηρό βαθμό, ριζοσπαστικοποιηθεί από τον ακραίο φονταμενταλιστικό ισλαμισμό, όπως έδειξαν τα γεγονότα στο Παρίσι.

10. Τα σημεία της αποσταθεροποίησης, οι χώρες όπου η προσφυγιά ή η μετανάστευση είναι μοναδική λύση επιβίωσης, πολλαπλασιάζονται: Η Υεμένη, στον εμφύλιο πόλεμο της οποίας επενέβη στρατιωτικά η Σαουδική Αραβία με καταστροφικά αποτελέσματα, είναι ήδη συντρίμμια, με τον ISIS να έχει κάνει την εμφάνισή του και με προσφυγικά ρεύματα που «απλώς» δεν έχουν φτάσει στην Ευρώπη. Μια σειρά αφρικανικών χωρών νοτίως της Σαχάρας είναι σε ανοιχτούς εμφυλίους και συγκρούσεις εξουσίας με εμπλοκή συχνότατα ακραίων μουσουλμανικών στοιχείων, επίσης με τεράστιους αριθμούς εκτοπισμένων από τα σπίτια τους, σε συνδυασμό με τη μόνιμη φυγή αμάχων από εκεί για να ζήσουν σαν άνθρωποι στη Δύση. Η Λιβύη παραπαίει όντας ουσιαστικά εκτός κεντρικού ελέγχου. Η κατάσταση στο Αφγανιστάν ανά πάσα στιγμή μπορεί να ξεχειλίσει πάλι στο Πακιστάν, το οποίο δύσκολα θα δεχτεί να συνεχίσει να συσσωρεύει πρόσφυγες. Η Αίγυπτος είναι μια στυγνή δικτατορία. Η Ουκρανία είναι και αυτή μια περιοχή παραγωγής προσφύγων πρόσφατα, και η εξέλιξη των σχέσεων Τουρκίας-Ρωσίας-ΕΕ ενδέχεται να επηρεάσει και προσφυγικά ρεύματα από εκεί. Το προσφυγικό είναι ένα ζήτημα που στην παρούσα συγκυρία έχει περικυκλώσει την Ευρώπη.

Εν πολλοίς, μπορεί και να κρίνει και τη μοίρα της.

Φωτογραφία: Λευτέρης Παρτσάλης για το Rizopoulos Post

[Το κείμενο αυτό το έγραψα στην έντυπή του μορφή για την έκδοση "Το Πιο Κρύο Καλοκαίρι" του Ελληνικού Παραρτήματος του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ. με την ευγενή συγκατάθεση του οποίου το αναδημοσιεύω. Εδώ έχω προσθέσει συνδέσμους και φωτογραφίες, και έχω κάνει - πολύ μικρές - τροποποιήσεις στο κείμενο]