Άκουγα τις προάλλες το
podcast του Guardian Science, μια από τις εγκυρότερες πηγές επιστημονικής ενημέρωσης στο διαδίκτυο, όπου ένας περιβαλλοντιστής / επιστημονικός και περιβαλλοντικός δημοσιογράφος, ανέφερε «10 διαδεδομένους περιβαλλοντικούς μύθους». Ο πρώτος μύθος που κατέρριπτε ήταν η ιδέα πως σβήνοντας τα πολλά φώτα στο σπίτι σου και κάνοντας οικονομία στην οικιακή κατανάλωση ρεύματος, μειώνεις τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Η λογική του επιχειρήματος είναι εξ όσων μπορώ να δω ισχυρή και αφορά και την χώρα μας: Στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού μηχανισμού «εμπορίας ρύπων» (
Ευρωπαικό Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών)
, κάθε μεγάλη εταιρεία που παράγει μεγάλες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου πιστώνεται κάποιες «άδειες ρύπων». Αυτές προσδιορίζονται ποσοτικά σύμφωνα με την περιβαλλοντική πολιτική, την προϊστορία, τις δηλωμένες ανάγκες, τους στόχους μείωσης εκπομπών κάθε χώρας κτλ. Οπότε η ΔΕΗ ας πούμε (που είναι και μακράν ο μεγαλύτερος παραγωγός αερίων ρύπων στην Ελλάδα) έχει δικαίωμα εκπομπής Χ ποσότητας αερίων του θερμοκηπίου κάθε χρόνο. Αν εκπέμψει περισσότερους, πρέπει να αγοράσει άδειες από άλλες εταιρείες που συμμετέχουν στο σύστημα και έχουν εκπέμψει λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου από εκείνα που τους έχουν αποδοθεί· αν εκπέμψει λιγότερους μπορεί αντίστοιχα να τους πουλήσει. Έτσι δημιουργείται μια αγορά που υποτίθεται ότι ωθεί προς τον περιορισμό των ρύπων, μια υπόθεση που
δεν έχει επιβεβαιωθεί πάντως εμπειρικά μέχρι σήμερα. Πρόκειται επί της ουσίας για μια αγορά αέρα αχνιστού - ή ούτε καν: για αγορά
εν δυνάμει αχνιστού αέρα...
Αν εσύ, λοιπόν, αναγνώστη μου, ως ευσυνείδητος πολίτης και περιβαλλοντικά ευαίσθητος άνθρωπος, μειώσεις την ενεργειακή σου κατανάλωση, σβήνοντας επιμελώς τα φώτα, μονώνοντας το σπίτι σου, ή πλένοντας τα ρούχα σε χαμηλότερη θερμοκρασία, κατορθώνεις όντως να μειώσεις κατά τι τους συνολικούς εκπεμπόμενους ρύπους από τη ΔΕΗ. Αν το κάνουμε όλοι μαζί (ανταποκρινόμενοι π.χ. σε κάποια καμπάνια για τον περιορισμό της κατανάλωσης ρεύματος) και μειώσουμε την παραγωγή ρύπων κατά π.χ. 30%, η ΔΕΗ θα μπορεί να πουλήσει το μη-καταναλωθέν τμήμα των πιστώσεών της σε άλλους: οι ρύποι θα παραχθούν όμως ούτως ή άλλως, κάπου αλλού, στην Ελλάδα ή στην Ευρώπη ή οπουδήποτε στον πλανήτη. Αν πάλι (ρεαλιστικότερα) η ΔΕΗ εξακολουθήσει να παράγει αέρια του θερμοκηπίου πάνω από το όριο πιστώσεων που της έχει αποδοθεί και απλά μειώσουμε την ποσότητα αδειών που θα πρέπει να αγοράσει, το αποτέλεσμα παραμένει μηδενικό σε ότι αφορά την παγκόσμια υπερθέρμανση. Μπορεί μάλιστα κάποιος να πει πως μειώνοντας την ζήτηση για άδειες εκπομπής ρύπων ρίχνουμε και την τιμή τους, οπότε καθιστούμε φθηνότερη την αγορά τους – μειώνουμε δηλαδή το κόστος της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου. Σε ότι αφορά λοιπόν την παγκόσμια κλιματική αλλαγή, ότι και να κάνει κανείς σε ατομικό επίπεδο και μόνο είναι περίπου μάταιο.
Θα πει κανείς πως δεν είναι μόνο το κλίμα: πράγματι υπάρχουν άλλοι λόγοι για να περιορίσει κανείς την οικιακή κατανάλωση ρεύματος, από τον οικονομικό μέχρι την μείωση των καρκινογόνων ρύπων: κάθε κιλοβατώρα που δεν καταναλώνεται έχει ένα μικρό θετικό αποτέλεσμα σε ό,τι αφορά π.χ. την υγεία των κατοίκων της Πτολεμαΐδας. Οπότε ας μην θεωρηθεί ότι προκρίνω εδώ την αλόγιστη σπατάλη ρεύματος. Αυτό που θέλω να επισημάνω είναι πως μεγάλα ζητήματα όπως εκείνο της κλιματικής αλλαγής, παρά το γενικό παραμύθιασμα και το πράσινο μάρκετινγκ, δεν μπορεί να έχουν ως βασική μέθοδο επίλυσης την προσωπική πρωτοβουλία. Διότι η καταναλωτική και η προσωπική μας συμπεριφορά πατάει πάνω σε ένα πολύπλοκο και αλληλοσυνδεδεμένο σύστημα το οποίο δεν αποκρίνεται γραμμικά (αν αποκρίνεται καν) στις κινήσεις καλής θέλησης – και δεν καταγράφει καθόλου τις συμβολικές ενέργειες.
Τα ζητήματα τέτοιου είδους, εθνικά και παγκόσμια είναι πάντα και πρώτα από όλα
πολιτικά. Πολιτικά, με την έννοια ότι απαιτούν συλλογική δράση με στόχο την αλλαγή στα συστήματα εκείνα που παράγουν τα προβλήματα. Τα προβλήματα αυτά είναι εγκαθιδρυμένα επειδή βασίζονται σε μια εδραιωμένη οικονομική δραστηριότητα και σε σχέσεις εξουσίας. Σε αυτό το επίπεδο μπορεί να επιδράσει κανείς, στο βαθμό που του αναλογεί: εμπλεκόμενος πολιτικά. Αυτή είναι η δράση που, αν τελεσφορήσει, θα οδηγήσει στην ριζική αναδιάρθρωση του παγκόσμιου μοντέλου κατανάλωσης και παραγωγής - και συνεπώς στις καθημερινές αλλαγές που είναι απαραίτητες για την σωτηρία (στην περίπτωσή μας) της ανθρωπότητας από τις χειρότερες εκδοχές της κλιματικής αλλαγής στο όχι πολύ μακρινό μέλλον. Η έμφαση στην προσωπική ευθύνη και την μικροκλίμακα, ερήμην της κατανόησης του πώς παράγονται σε μεγάλη κλίμακα τα προβλήματα και οι κρίσεις, χωρίς την απαίτηση για κεντρικές και συστημικές ανατροπές και μεταβολές, είναι πρόσχημα αδράνειας μασκαρεμένης σε πράσινη διαφημιστική καμπάνια.
Το σημείωμα αυτό αφιερώνεται σε τρεις κλιματικούς πρωταγωνιστές:
Σχόλια
1) Αν κατάλαβα καλά, σε ένα παράδειγμά σου, περιγράφεις ότι είναι άτοπο να περιοριστούν οι ρύποι, αν η ΔΕΗ "χρεώνεται" λιγότερους ρύπους. Και το επιχείρημα είναι οτι τελικά αυτό θα έχει σα συνέπεια η ΔΕΗ να πουλήσει/εκχωρήσει δικαιώματα ρύπων σε τρίτους ή τελικά να οδηγήσει σε μειωμένη ζήτηση δικαιωμάτων και υποτίμηση του αγαθού "δικαίωμα παραγωγής ρύπων" σε παγκόσμιο επίπεδο.
Εγώ πιστεύω ότι αν οδηγηθούμε σε μια οικονομία ρύπων, ίσως αυτό να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Φαντάζομαι δηλαδή ότι σε παγκόσμιο επίπεδο το δικαίωμα παραγωγής ρύπων θα γίνεται πιο ακριβό, γιατί θα μειώνεται το μέγεθος αυτών των δικαιωμάτων-από κάποιο κέντρο λήψης αποφάσεων- σταδιακά. Σε τελικό στάδιο, η παραγωγή ρύπου θα είναι τόσο ακριβή, που οι φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας θα συμφέρουν περισσότερο.
Η όλη πολιτική δηλαδή επιδιώκει να φτάσουμε στην πιο (μαθηματική) συνθήκη:
ρυπογόνος ενέργεια+αγορά δικαιώματος ρύπων>πράσινη ενέργεια
Λέω δηλαδή ότι δεν ακούγεται άσχημη ιδέα. Εκτός από πρακτικούς ενδοιασμούς, έχω όμως κυρίως ηθικούς, γιατί στην ουσία μιλάμε για εμπορευματοποίηση των πάντων, ακόμα και αγαθών που δεν θα έπρεπε να αγοράζονται, αφού αυτά είναι απαραίτητα για την επιβίωση και θεωρητικά προστατεύονται από συνθήκες (αέρας, νερό κλπ)
2) Τέλος άλλη μία ένστασή μου είναι ότι γράφεις ότι απαιτείται πρωτοβουλία σε πολιτικό επίπεδο για να δούμε απτά αποτελέσματα (σε αυτό συμφωνώ). Προφανώς εννοείς ότι το να σβήνουμε τα φώτα δεν είναι πολιτική πράξη. Σε αυτό διαφωνώ. Απλώς πιστεύω ότι δεν είναι αποτελεσματική πολιτική πράξη και το εξήγησα σύντομα στην αρχή του σχολίου μου.
Συγνώμη για το μεγάλο σχόλιο
Και είναι μικρό πράγμα αυτό; Αυτή η πολιτική και συλλογική δράση που λες πώς θα αναληφθεί αν επικοινωνιακά το θέμα πατώσει;