Μια περιβάλλουσα περιβαλλοντική ημι-αισιοδοξία
Είναι μοίρα του περιβάλλοντος στην Ελλάδα να μην μπορεί να έχει υπουργείο δικό του, αλλά να πρέπει να συστεγάζεται. Δεν το λέω ως αντίρρηση επί της αρχής. Προφανώς δεν είναι καθόλου παράλογος ο συνδυασμός ενέργειας και περιβάλλοντος, όπως ήταν μάλλον ο συνδυασμός του περιβάλλοντος με την χωροταξία και τα δημόσια έργα, μέχρι σήμερα.
Δεν είναι το μόνο ανάλογο υπουργείο παγκοσμίως: Παρόμοια υπουργεία υπάρχουν π.χ. στον Καναδά, στην Κόστα Ρίκα και στις Μαλδίβες, ενώ μέχρι πρόπερσι υπήρχε και ανάλογο υπουργείο στην (πρότυπο) Δανία, μέχρι που αφαίρεσαν την Ενέργεια από το Περιβάλλον και την συνένωσαν με την Κλιματική Αλλαγή. Αυτό το πακέτο: Ενέργεια και Κλιματική Αλλαγή, υπάρχει σε πολλές χώρες πέραν της Δανίας, π.χ. στην Βρετανία, την Αυστραλία, την Νέα Ζηλανδία.
Το καθ’ ημάς Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, συνδυάζει και τα τρία αντικείμενα, που είναι τωόντι στενότατα συνδεδεμένα. Ως εδώ καλά. Αλλά υπάρχει ένα μείζον ζήτημα που προκαλεί ανησυχία: τι γίνεται όταν (όπως αναπόφευκτα συμβαίνει) η Ενεργειακή επάρκεια της χώρας συγκρούεται με περιβαλλοντικά θέματα ή με θέματα κλιματικής αλλαγής; Η ύπαρξη και μόνο ενός τέτοιου υπουργείου θα δήλωνε πως κάθε ενεργειακή πολιτική της χώρας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις κλιματικές της συνέπειες. Στην ακραία του μορφή αυτό δεν είναι πολιτικά εφικτό σήμερα. Η υπουργός είναι υποχρεωμένη να κάνει μια λιγότερο «ακτιβιστική» υπουργική θητεία. Οφείλει να συνομιλήσει και να διαπραγματευτεί με τα τεράστια (αλλά και τα κάπως μικρότερα) συμφέροντα στον χώρο της ενέργειας, με την (στενότατα μιλώντας, οικονομικά εύλογη) αντίδραση διαφόρων πλευρών σε δύσκολες αποφάσεις. Η απουσία μια ξεκάθαρης διατύπωσης της ενεργειακής πολιτικής που θα ακολουθηθεί, αφήνει πολλά ερωτήματα, που η νέα Υπουργός θα κληθεί να απαντήσει με έργα, και όχι λόγια.
Η ανησυχία για τα όσα διακυβεύονται στο νέο Υπουργείο, οφείλεται στην προηγούμενη εμπειρία της συνύπαρξης του Περιβάλλοντος με τα Δημόσια Έργα. Στην μάχη με τους εθνικούς και περιφερειακούς Εργολάβους, το Περιβάλλον γνώριζε απανωτές ήττες την μια μετά την άλλη. Επί όλων των κυβερνήσεων. Διότι η πολιτική επιρροή που τα σχετικά με τα έργα και την χωροταξία συμφέροντα διέθεταν, διαμόρφωνε ένα υπουργείο ΧΩ.ΔΕ με πρόσχημα το ΠΕ μέσα σε ένα πολιτικό σύστημα που θεωρούσε ούτως ή άλλως αντιαναπτυξιακές και περίεργες τις σχετικές με το Περιβάλλον ενστάσεις. Η εργολαβική / μιντιακή διαπλοκή, καθιστούσε άλλωστε επικοινωνιακή αυτοκτονία κάθε άλλη προσέγγιση.
Δεν είναι διαφορετικά τα πράγματα με τον κλάδο της ενέργειας, φωλιά άλλων διαπλεκομένων συμφερόντων με άκρες φυσικά και στα ΜΜΕ: είναι σχεδόν βέβαιο πως η Τίνα Μπιρμπίλη θα βρεθεί αντιμέτωπη με θύελλες επιθέσεων την στιγμή που θα θίξει ισχυρούς παράγοντες και συμφέροντα κάθε λογής. Από αυτήν την άποψη πρόσφατα δημοσιεύματα για την υπουργό στον τύπο εύκολα μπορούν να ερμηνευτούν σαν προειδοποιητικές βολές.
Είναι όμως ορατή μια άμεση και θετική διαχείριση κρίσιμων, έστω και στην μερικότητά τους θεμάτων. Π.χ. η κατάργηση του νόμου Δρυ, η ολική απαγόρευση οικοδομικής δραστηριότητας στα καμένα της ΒΑ Αττικής. Ως προς αυτό, ο υπογράφων κυνικός οφείλει να ομολογήσει πως η κ. Μπιρμπίλη φαίνεται να είναι η πλέον υποσχόμενη υπουργός μέσα στην νέα κυβέρνηση: το βέλτιστο εφικτό. Είναι σημαντικό να υποστηριχτεί στην κατεύθυνση των μικρών, αλλά με σημαντικές συνέπειες, ρήξεων, λοιπόν ακόμα και από όσους κάνουν κατά τα άλλα, μια εξ αριστερών κριτική στην κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ. Το αν αυτό θα αρκέσει για την μακροημέρευσή της στο Υπουργείο, δεν το νομίζω αλλά το εύχομαι.
Αν μπορούσαμε βέβαια να αφήσουμε προς στιγμήν την εθνική μας ολιγαρχία και την επικοινωνιακή παραπολιτική, ίσως το μείζον να ήταν ο θεμελιώδης σύνδεσμος μεταξύ της ενέργειας, του περιβάλλοντος και του κλίματος. Αποτελούν όψεις μια συγχρονικής και γενικευμένης παγκόσμιας οικολογικής/οικονομικής κρίσης. Η κρίση πόρων (το τέλος του εύκολα προσιτού πετρελαίου, η αυξανόμενη υποβάθμιση και ερημοποίηση των εδαφών), η κρίση συλλεκτήρων (η δηλητηρίαση των υπογείων υδάτων, η οξίνιση και νέκρωση των θαλασσών, το αδιαχώρητο των τόπων ταφής διαφόρων τοξικών και μη ρύπων) η κρίση του κλίματος, η κρίση του μοντέλου ανάπτυξης – όλα συγκλίνουν σε μια αναπόφευκτη, ίσως και βίαιη καινούρια σύνθεση του οικονομικού και του περιβαλλοντικού. Η καινούρια αυτή σύνθεση ξεφεύγει από τις δυνατότητες του κυβερνητικού σχηματισμού, ξεφεύγει από τις δυνατότητες όμως και της μεμονωμένης απάντησης σε εθνικό επίπεδο. Στοιχεία μια τέτοιας πολιτικής δεν είναι ορατά. Δεν θα μπορούσαν να είναι. Αλλά τουλάχιστον ας γιατρέψουμε τα ευκολότερα ιάσιμα.
Το καθ’ ημάς Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, συνδυάζει και τα τρία αντικείμενα, που είναι τωόντι στενότατα συνδεδεμένα. Ως εδώ καλά. Αλλά υπάρχει ένα μείζον ζήτημα που προκαλεί ανησυχία: τι γίνεται όταν (όπως αναπόφευκτα συμβαίνει) η Ενεργειακή επάρκεια της χώρας συγκρούεται με περιβαλλοντικά θέματα ή με θέματα κλιματικής αλλαγής; Η ύπαρξη και μόνο ενός τέτοιου υπουργείου θα δήλωνε πως κάθε ενεργειακή πολιτική της χώρας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τις κλιματικές της συνέπειες. Στην ακραία του μορφή αυτό δεν είναι πολιτικά εφικτό σήμερα. Η υπουργός είναι υποχρεωμένη να κάνει μια λιγότερο «ακτιβιστική» υπουργική θητεία. Οφείλει να συνομιλήσει και να διαπραγματευτεί με τα τεράστια (αλλά και τα κάπως μικρότερα) συμφέροντα στον χώρο της ενέργειας, με την (στενότατα μιλώντας, οικονομικά εύλογη) αντίδραση διαφόρων πλευρών σε δύσκολες αποφάσεις. Η απουσία μια ξεκάθαρης διατύπωσης της ενεργειακής πολιτικής που θα ακολουθηθεί, αφήνει πολλά ερωτήματα, που η νέα Υπουργός θα κληθεί να απαντήσει με έργα, και όχι λόγια.
Η ανησυχία για τα όσα διακυβεύονται στο νέο Υπουργείο, οφείλεται στην προηγούμενη εμπειρία της συνύπαρξης του Περιβάλλοντος με τα Δημόσια Έργα. Στην μάχη με τους εθνικούς και περιφερειακούς Εργολάβους, το Περιβάλλον γνώριζε απανωτές ήττες την μια μετά την άλλη. Επί όλων των κυβερνήσεων. Διότι η πολιτική επιρροή που τα σχετικά με τα έργα και την χωροταξία συμφέροντα διέθεταν, διαμόρφωνε ένα υπουργείο ΧΩ.ΔΕ με πρόσχημα το ΠΕ μέσα σε ένα πολιτικό σύστημα που θεωρούσε ούτως ή άλλως αντιαναπτυξιακές και περίεργες τις σχετικές με το Περιβάλλον ενστάσεις. Η εργολαβική / μιντιακή διαπλοκή, καθιστούσε άλλωστε επικοινωνιακή αυτοκτονία κάθε άλλη προσέγγιση.
Δεν είναι διαφορετικά τα πράγματα με τον κλάδο της ενέργειας, φωλιά άλλων διαπλεκομένων συμφερόντων με άκρες φυσικά και στα ΜΜΕ: είναι σχεδόν βέβαιο πως η Τίνα Μπιρμπίλη θα βρεθεί αντιμέτωπη με θύελλες επιθέσεων την στιγμή που θα θίξει ισχυρούς παράγοντες και συμφέροντα κάθε λογής. Από αυτήν την άποψη πρόσφατα δημοσιεύματα για την υπουργό στον τύπο εύκολα μπορούν να ερμηνευτούν σαν προειδοποιητικές βολές.
Είναι όμως ορατή μια άμεση και θετική διαχείριση κρίσιμων, έστω και στην μερικότητά τους θεμάτων. Π.χ. η κατάργηση του νόμου Δρυ, η ολική απαγόρευση οικοδομικής δραστηριότητας στα καμένα της ΒΑ Αττικής. Ως προς αυτό, ο υπογράφων κυνικός οφείλει να ομολογήσει πως η κ. Μπιρμπίλη φαίνεται να είναι η πλέον υποσχόμενη υπουργός μέσα στην νέα κυβέρνηση: το βέλτιστο εφικτό. Είναι σημαντικό να υποστηριχτεί στην κατεύθυνση των μικρών, αλλά με σημαντικές συνέπειες, ρήξεων, λοιπόν ακόμα και από όσους κάνουν κατά τα άλλα, μια εξ αριστερών κριτική στην κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ. Το αν αυτό θα αρκέσει για την μακροημέρευσή της στο Υπουργείο, δεν το νομίζω αλλά το εύχομαι.
Αν μπορούσαμε βέβαια να αφήσουμε προς στιγμήν την εθνική μας ολιγαρχία και την επικοινωνιακή παραπολιτική, ίσως το μείζον να ήταν ο θεμελιώδης σύνδεσμος μεταξύ της ενέργειας, του περιβάλλοντος και του κλίματος. Αποτελούν όψεις μια συγχρονικής και γενικευμένης παγκόσμιας οικολογικής/οικονομικής κρίσης. Η κρίση πόρων (το τέλος του εύκολα προσιτού πετρελαίου, η αυξανόμενη υποβάθμιση και ερημοποίηση των εδαφών), η κρίση συλλεκτήρων (η δηλητηρίαση των υπογείων υδάτων, η οξίνιση και νέκρωση των θαλασσών, το αδιαχώρητο των τόπων ταφής διαφόρων τοξικών και μη ρύπων) η κρίση του κλίματος, η κρίση του μοντέλου ανάπτυξης – όλα συγκλίνουν σε μια αναπόφευκτη, ίσως και βίαιη καινούρια σύνθεση του οικονομικού και του περιβαλλοντικού. Η καινούρια αυτή σύνθεση ξεφεύγει από τις δυνατότητες του κυβερνητικού σχηματισμού, ξεφεύγει από τις δυνατότητες όμως και της μεμονωμένης απάντησης σε εθνικό επίπεδο. Στοιχεία μια τέτοιας πολιτικής δεν είναι ορατά. Δεν θα μπορούσαν να είναι. Αλλά τουλάχιστον ας γιατρέψουμε τα ευκολότερα ιάσιμα.
Σχόλια