«Αρχεία κατασκοπείας»: ποιος επιτηρεί τους επιτηρούντες;

«Η Μαζική υποκλοπή ολόκληρων πληθυσμών δεν είναι απλά μια πραγματικότητα, είναι μια μυστική νέα βιομηχανία που είναι εξαπλωμένη σε 25 χώρες» -- Wikileaks

Το τελευταίο «πακέτο» εγγράφων που έδωσε στη δημοσιότητα η οργάνωση Wikileaks, αφορά την παγκόσμια βιομηχανία μαζικής παρακολούθησης (http://wikileaks.org/the-spyfiles.html). Αντίθετα με τις ως τώρα αποκαλύψεις της οργάνωσης, σε αυτό το πακέτο τα περισσότερα έγγραφα ήταν ήδη «δημόσια» αν και όχι σε κοινή θέα: μπροσούρες εταιρειών που παράγουν συστήματα επιτήρησης και υποκλοπών, συμβόλαια, εγχειρίδια, τιμοκατάλογοι, βίντεο κτλ τα οποία αποκαλύπτουν μια ακμάζουσα βιομηχανία ηλεκτρονικής επιτήρησης, με κύκλο εργασιών που ήδη έχει φτάσει τα 3,2 δισ. ευρώ και έχει δοσοληψίες με δικτατορικά καθεστώτα αλλά και δημοκρατικές κυβερνήσεις. Οι δυνατότητες ηλεκτρονικής παρακολούθησης πολιτών που αποκαλύπτεται ότι παρέχει η βιομηχανία αυτή είναι πολύ πέραν του οργουελικού και δείχνουν ότι το ιδιωτικό απόρρητο της συντριπτικής πλειονότητας των χρηστών του διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας είναι έρμαιο των διαθέσεων μιας παγκόσμιας συνεργασίας δημόσιου – ιδιωτικού τομέα, μιας συμπαιγνίας επιτήρησης. Ταυτόχρονα αποτελούν και την καλύτερη επισήμανση της ανάγκης για την νομοθετική ενίσχυση της προστασίας του ιδιωτικού απορρήτου, ενώ κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για την ανάγκη ελέγχου και περιορισμού εξαγωγής τεχνολογίας επιτήρησης και παρακολούθησης σε βίαια και καταπιεστικά καθεστώτα.

Η συγκεκριμένη συλλογή εγγράφων και αρχείων αποτελεί προϊόν συνεργασίας του Wikileaks με τις οργανώσεις προστασίας ιδιωτικού απορρήτου Bugged Planet και Privacy International, και με ΜΜΕ από έξι χώρες: το ARD στη Γερμανία, το Bureau of Investigative Journalism στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Hindu στην Ινδία in India, την L’Espresso στην Ιταλία, το OWNI στην Γαλλία και την Washington Post στις ΗΠΑ. Το αρχείο αφορά  προς το παρόν 287 έγγραφα, 150 εταιρείες και οργανισμούς (μεταξύ των οποίων και η ΑΔΑΕ στην Ελλάδα, η μόνη δημόσια αρχή παραδόξως που αναφέρεται σε έναν κατάλογο εταιρειών κυρίως) σε 25 χώρες. Αυτό είναι μόνο η αρχή, καθώς σύμφωνα με την οργάνωση θα ακολουθήσει η δημοσίευση και άλλων παρεμφερών αρχείων.

Η εικόνα που προκύπτει από τα έγγραφα που έχει συλλέξει το wikileaks είναι τρομακτική καθώς αποκαλύπτονται οι οργουελικές δυνατότητες που διαθέτουν σήμερα καθεστώτα, κυβερνήσεις και ιδιωτικές εταιρείες σε όλο τον κόσμο.  Σε ότι αφορά τον Τρίτο Κόσμο,  από την πτώση των δικτατορικών καθεστώτων στην Μέση Ανατολή και μετά ήταν γνωστό πως τα εργαλεία παρακολούθησης των πολιτών τους, τα προμήθευαν εταιρείες νοτιοαφρικανικές και κινεζικές, αλλά και αγγλικές και γαλλικές: Ενδεικτικά μια Γαλλική εταιρεία αποκαλύπτεται ότι βοηθούσε το καθεστώς Καντάφι να παρακολουθεί τους αντιφρονούντες, μεταξύ των οποίων και στελέχη της σημερινής κυβέρνησης… Όπως αναφέρει ενδεικτικά και το ίδιο το wikileaks:

… Η αμερικανική Blue Coat και η γερμανική Ipoque πωλούν εργαλεία σε κυβερνήσεις χωρών όπως η Κίνα και το Ιράν για παρεμποδίζουν την οργάνωση των διαφωνούντων στο διαδίκτυο.

Η Trovicor, μέχρι πρότινος θυγατρική της Nokia Siemens Networks, προμήθευσε την κυβέρνηση του Μπαχρέιν με τεχνολογίες υποκλοπών που βοήθησαν στον εντοπισμό του ακτιβιστή ανθρωπίνων δικαιωμάτων Αμπντούλ Γκανί Αλ Χαντζάρ. Του παρουσίασαν τις λεπτομέρειες των προσωπικών τηλεφωνικών του συνδιαλέξεων πριν την ανάκριση και τον ξυλοδαρμό του τον χειμώνα του 2010-2011.

Οι αποκαλυπτόμενες δυνατότητες αυτές,  παραπέμπουν σε δυστοπικό διήγημα επιστημονικής φαντασίας: μια εταιρεία παρακολούθησης διαφημίζει πως μπορεί να δώσει πρόσβαση στο email του υπό παρακολούθηση στόχου, ακόμα και στα μη αποσταλμένα πρόχειρα μηνύματα, μια ρωσική εταιρεία προσφέρει την δυνατότητα διάκρισης και αναγνώρισης φωνής μέσα σε οχλοβοή χιλιάδων κ.ο.κ. Όπως σημειώνει και ο πρώην εκπρόσωπος του Wikileaks, Τζέικομπ Άπλμπαουμ: «Τα συστήματα που αποκαλύπτονται στα έγγραφα αυτά είναι ακριβώς το είδος των συστημάτων που η Στάζι θα εύχονταν να μπορούσε να κατασκευάσει». Οι τεχνολογίες αυτές είναι διαθέσιμες, με το κατάλληλο αντίτιμο, όχι μόνο σε κυβερνήσεις και σε αστυνομικές αρχές, (κάτι που χωρίς ένα σοβαρό ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργίας θα ήταν  από μόνο του μια δυσοίωνη πραγματικότητα), αλλά εν δυνάμει και σε όποιον μπορεί να τις αγοράσει. Οργανώσεις ψηφιακών δικαιωμάτων και ακτιβιστές, σημειώνουν πως παρότι όλες οι εταιρείες ισχυρίζονται πως διαθέτουν τα προϊόντα τους στις επίσημες αρχές και μόνο, και είναι παράνομη η χρήση τους από ιδιώτες, στην πράξη θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να αποδειχθεί και να ελεγχθεί η χρήση τους υπό το παρόν ασθενές νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο σε ολόκληρη τη Δύση.

Ο Τζούλιαν Ασάνζ στην συνέντευξη τύπου του με αφορμή τη δημοσίευση των spyfiles, τόνισε ακριβώς το πόσο ευάλωτοι είναι όλοι οι χρήστες δημοφιλών συσκευών και υπηρεσιών στην παρακολούθηση: «Ποιος εδώ» ρώτησε, «έχει συσκευή iPhone; Ποιος Blackberry; Ποιος χρησιμοποιεί το Gmail;… Λοιπόν την έχετε πατήσει όλοι. Η πραγματικότητα είναι πως επιχειρήσεις πληροφοριών πουλάνε καθώς μιλάμε συστήματα μαζικής επιτήρησης για όλα αυτά τα προϊόντα». Στην ίδια συνέντευξη τύπου ο Steven Murdoch του Cambridge Security group σημείωνε πως «Παρατηρούμε μια όλο και πιο γενικευμένη παρακολούθηση ολόκληρων πληθυσμών χωρίς καμία υποψίας αδικοπραγίας – τα δεδομένα παρακολουθούνται και αποθηκεύονται με την ελπίδα πως μια μέρα θα αποδειχθούν χρήσιμα… Χωρίς έλεγχο αυτής της βιομηχανίας, η απειλή της επιτήρησης στην ελευθερία της έκφρασης γενικά θα αυξάνεται συνεχώς».

Το θέμα που άνοιξαν τώρα τα wikileaks είναι λιγότερο «αβανταδόρικο» από τα αρχεία των αμερικανικών πρεσβειών. Στην ουσία του όμως είναι ένα θέμα κρίσιμο για την δημοκρατία και τις ατομικές ελευθερίες των πολιτών σε ολόκληρο τον κόσμο μια και αφορά την δημόσια έκφραση και την καθημερινότητα πλέον ενός όλο και μεγαλύτερου τμήματος της ανθρωπότητας…

 

Η εθελοντική παράδοση προσωπικών δεδομένων

Η «βίαιη» επιτήρηση μέσω ειδικών εργαλείων είναι όμως μόνο μια από τις μορφές που λαμβάνει η απειλή στο ιδιωτικό απόρρητο την εποχή του διαδικτύου. Μια πιο γενικευμένη και «ορατή» μέθοδος είναι η οικιοθελής παράδοση προσωπικών δεδομένων σε ιδιωτικές εταιρείες υπηρεσιών (facebook, google κτλ) και σε δημόσια θέα με ελάχιστες δικλείδες ασφαλείας  για το προσωπικό απόρρητο.

Ήδη π.χ. πριν τρεις ημέρες, η Microsoft συνοδευόμενη από αξιωματούχους του αμερικανικού υπουργείου εξωτερικών, συνάντησε κεκλεισμένων των θυρών υπηρεσίες της Κινέζικης κυβέρνησης υπεύθυνες για την λογοκρισία στα ΜΜΕ της χώρας. Το Google δέχεται ήδη περισσότερα αιτήματα για ταυτοποίηση χρηστών από τις αμερικανικές αρχές από ότι όλες οι τηλεφωνικές εταιρείες της χώρας μαζί, και σχεδόν πάντα παραδίδει στοιχεία χωρίς αντίρρηση. Άλλωστε, παρά την «ανοιχτή» του εικόνα, ο όγκος και η αδιαφάνεια στη χρήση των δεδομένων που συλλέγει από τους χρήστες των πολυποίκιλων υπηρεσιών του και μόνο, καθιστούν το Google κίνδυνο για το ιδιωτικό απόρρητο. Τα ανάλογα και χειρότερα ισχύουν και για το facebook: είναι ένας οργανισμός με τεράστια ανοιχτά ζητήματα σε θέματα προστασίας απορρήτου και αθέμιτης χρήσης προσωπικών πληροφοριών, τόσο που ο Richard Stallman, από τους πατέρες του ελεύθερου λογισμικού ισχυρίζεται πως το facebook δεν είναι παρά μαζική επιτήρηση…

Παράλληλα το σκάνδαλο της Carrier IQ, ενός προγράμματος που ήταν προεγκατεστημένο σε εκατομμύρια «έξυπνα» κινητά με λειτουργικά συστήματα android, και συνέλεγε και απέστελνε, χωρίς ειδοποίηση ή γνώση των χρηστών, τα δεδομένα χρήσης και θέσης τους, δείχνει το πόσο αδιαφανώς ευάλωτα είναι τα δεδομένα των χρηστών.

Αλλά και χωρίς την συνέργεια των εταιρειών και ηλεκτρονική «υποκλοπή», συχνά οι χρήστες των υπηρεσιών του διαδικτύου ξεχνάνε πως πρόκειται τελικά για δημόσιους χώρους, όπου ενδημούν σπιούνοι και χαφιέδες: στις 4 Δεκεμβρίου φέτος, η Gulsumoy Abdujalilova, μια ουζμπέκα μετανάστρια στη Γερμανία που επέστρεψε στην χώρα της για να επισκεφτεί την οικογένειά της, συνελήφθη και πέθανε υπό κράτηση στα χέρια της αστυνομίας του δικτάτορα Καρίμοφ, απλά και μόνο κατά τα φαινόμενα, επειδή συνομιλούσε με αντιφρονούντες και έγραφε εναντίον του καθεστώτος στο facebook. Το facebook είναι και καθ’ ομολογίαν των αμερικανικών  υπηρεσιών μετανάστευσης και χώρος διείσδυσης πρακτόρων τους για να ανιχνεύουν τις κινήσεις και πιθανές μεταναστευτικές παρατυπίες υποψηφίων μεταναστών ή ατόμων που έχουν ήδη άδεια διαμονής. 

 

Δημοσιεύθηκε στην Αυγή της Κυριακής της 11ης Δεκεμβρίου 2011