Πνευματικά δικαιώματα και διαδικτυακή ελευθερία: Η μάχη της SOPA
Στις 18 Ιανουαρίου του 2012, οι επισκέπτες της αγγλικής Βικιπαίδειας, ανακάλυπταν πως δεν είχαν πρόσβαση στα λήμματα της μεγάλης συνεργατικής διαδικτυακής εγκυκλοπαίδειας. Αντ’αυτού, μια «συσκοτισμένη» σελίδα καλούσε τους αναγνώστες της να φανταστούν «τον κόσμο χωρίς ελεύθερη γνώση» και εξηγούσε πως η βικιπαίδεια θα παρέμενε σε «συσκότιση» επί 24 ώρες σε διαμαρτυρία επειδή το κογκρέσο ετοίμαζε νομοθετήματα που θα μπορούσαν να πλήξουν θανάσιμα το ελεύθερο και ανοικτό διαδίκτυο. Αλλά δεν ήταν μόνο η Βικιπαίδεια. Χιλιάδες σάιτ κάθε είδους και μεγέθους συμμετείχαν στην διαμαρτυρία: από το Google που «μαύρισε» το λογότυπό του, μέχρι το σάιτ αγγελιών Craigslist, και από το τεχνοφιλικό περιοδικό Wired, μέχρι την πλατφόρμα ιστολογίων Wordpress… αλλά και από την υπερσυντηρητική δεξαμενή ιδεών Heritage Foundation, μέχρι το «κινηματικό» Moveon.org και το ελευθεριακό-κομμουνιστικό libcom.org (με κάποιες επιφυλάξεις).
Όλες αυτές οι διαδικτυακές παρουσίες, μικρές και μεγάλες, ενώθηκαν κάτω από την ομπρέλα της αντίθεσης σε δύο νομοσχέδια που έχουν κατατεθεί για ψήφιση στο αμερικανικό κογκρέσο: το SOPA (Stop Online Piracy Act – Νομοσχέδιο για την Παύση της Διαδικτυακής Πειρατείας) στην βουλή και το PIPA (Protect Intellectual Property Act – Νομοσχέδιο για την Προστασία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας) στη γερουσία. Τα νομοσχέδια αυτά θεωρούνται από τις κοινότητες του παγκόσμιου ιστού, αλλά και τις επιχειρήσεις που ζουν από αυτό και σε αυτό, σαν εχθροί της υπάρχουσας δομής του διαδικτύου και οχήματα περιορισμού της ελευθερίας του λόγου. Τα «αντεπιχειρήματα» της άλλης πλευράς είναι κυρίως η ισχύς και η γενναιοδωρία των λόμπι της βιομηχανίας παραγωγής περιεχομένου (μουσική, κινηματογράφος, τηλεόραση, τύπος), που επηρεάζουν ποικιλοτρόπως ικανό αριθμό βουλευτών και στα δύο κόμματα των ΗΠΑ: δεκάδες εκατομμύρια δολάρια έλαβαν σαν ενίσχυση προεκλογικά οι βουλευτές και γερουσιαστές που προτείνουν τα δύο νομοσχέδια. Παράλληλα γίνεται επίκληση του κινδύνου της διαδικτυακής «πειρατείας» ενδεδυμένο τον μανδύα της υπονόμευσης αμερικανικών συμφερόντων: Ο λόγος του εκπροσώπου της του Χόλιγουντ θυμίζει ΛΑΟΣ στον τόνο του: τα νομοθετήματα, ισχυρίστηκε, έρχονται για να απαντήσουν σε ένα πραγματικό πρόβλημα, ότι δηλαδή «οι ξένοι συνεχίζουν να κλέβουν την σκληρή εργασία Αμερικανών»…
Tην αντίθεσή τους στον νόμο εξέφρασαν ακόμα και το Ευρωκοινοβούλιο, πολλές ΜΚΟ προστασίας ανθρωπίνων και ψηφιακών δικαιωμάτων, αλλά (με διπλωματικό τρόπο) ακόμα και ο Λευκός Οίκος…
Μερικές από τις προβλέψεις των επίμαχων νομοσχεδίων
* Ο κατ’ αρχήν στόχος των νομοθετικών αυτών πρωτοβουλιών είναι η δημιουργία ενός μηχανισμού που θα προξενεί προβλήματα και ουσιαστικά θα κλείνει ιστοχώρους εκτός των ΗΠΑ που παραβιάζουν ή διευκολύνουν την παραβίαση κάθε μορφής πνευματικών δικαιωμάτων που ανήκουν σε οργανισμούς ή πρόσωπα στις ΗΠΑ. Αν και διαφέρουν σε κάποιες λεπτομέρειες μεταξύ τους, τα δύο νομοσχέδια συγκλίνουν σε ένα πυρήνα προβλέψεων που συναποτελούν έναν αδιαμφισβήτητο κίνδυνο, τόσο για την ελευθερία του λόγου στο διαδίκτυο, όσο και για την δομή του και την λειτουργία του, ακόμα και σε τεχνικό επίπεδο.
* Την διαπίστωση για την παραβίαση ή την διευκόλυνση παραβίασης πνευματικών δικαιωμάτων (και η διευκόλυνση είναι τόσο γενικά ορισμένη ώστε και μια φόρμα εισαγωγής κειμένου για χρήστες να μπορεί να θεωρηθεί ως τέτοια) σε ιστοχώρους εκτός ΗΠΑ, την κάνει ο Γενικός Εισαγγελέας των ΗΠΑ. Στην συνέχεια:
- οι πάροχοι στις ΗΠΑ πρέπει να διακόψουν την πρόσβαση στους υποδειχθέντες ιστοχώρους επεμβαίνοντας στο σύστημα DNS που αποτελεί ραχοκοκκαλιά του διαδικτύου. Αυτό είναι κάτι που είναι ήδη υπό αναίρεση στα νομοσχέδια καθώς θα δημιουργήσει σειρά τεχνικών προβλημάτων και ζητημάτων ασφαλείας σε όλο το διαδίκτυο...
- οι μηχανές αναζήτησης που έχουν έδρα τις ΗΠΑ θα πρέπει να αφαιρέσουν τους ιστοχώρους αυτούς από τους καταλόγους τους. Δηλαδή θα είναι αόρατοι για τις συνηθισμένες αναζητήσεις...
- αμερικανικές εταιρείες διαφήμισης δεν θα επιτρέπεται να αναρτούν διαφημίσεις, ούτε αμερικανικές εταιρείες να διαφημίζονται σε αυτούς
- συστήματα πληρωμών (όπως paypal, πιστωτικές κάρτες visa και mastercard κτλ) θα πρέπει να παύσουν κάθε συνεργασία
* Παρότι ήδη υπάρχουν διαδικασίες στις ΗΠΑ για να απαιτηθεί η αφαίρεση περιεχομένου που παραβιάζει πνευματικά δικαιώματα από ιστοχώρους, η νέα νομοθεσία επιτρέπει την γενίκευση αυτής της πρακτικής. Έτσι αντί να στοχοποιείται μια συγκεκριμένη σελίδα ή ένας συγκεκριμένος χρήστης π.χ. ενός ιστοχώρου, θα μπορεί να ζητείται ο αποκλεισμός ολόκληρου του ιστοχώρου από τον κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων με απλή καταγγελία. Μάλιστα ο αποκλεισμός μπορεί να γίνει χωρίς προειδοποίηση, και χωρίς το δικαίωμα του ιστοχώρου που πλήττεται να ανταπαντήσει με αγωγές, σε περίπτωση που αποδειχθούν αβάσιμες οι κατηγορίες, εναντίον του καταγγέλοντα.
* Ο αποκλεισμός αυτός μπορεί να επιβληθεί στη συνέχεια σε αμερικανικές εταιρείες αναζήτησης (π.χ. Google) ή κοινωνικά δίκτυα (π.χ. Facebook και Twitter) δεδομένου ότι ο νόμος θεωρεί την διευκόλυνση πρόσβασης σε περιεχόμενο που παραβιάζει την πνευματική ιδιοκτησία, αδίκημα. Έτσι και οι σύνδεσμοι προς σάιτ που έχουν καταγγελθεί, ή ακόμα και η περιγραφή μεθόδων παράκαμψης των περιορισμών που θα επιβληθούν στα «παρανομούντα» σάιτ, θα θεωρούνται κολάσιμα.
* Την ευθύνη για τον έλεγχο του περιεχομένου θα την έχει ο ιστοχώρος όπου αναρτάται. Αυτό είναι εξαιρετικά απαιτητική διαδικασία ακόμα και για ιστοχώρους με κεντρικά παραγόμενο περιεχόμενο, αλλά οι ιστοχώροι στους οποίους το περιεχόμενο παράγουν οι χρήστες, θα είναι αδύνατον να συνεχίσουν χωρίς να λογοκρίνουν προληπτικά και δραστικά τους χρήστες τους, μην τυχόν και αναφέρουν οτιδήποτε για άλλον ιστοχώρο που δεν εγκρίνουν οι βιομηχανίες περιεχομένου των ΗΠΑ. Πρακτικά η δυνατότητα λειτουργίας μιας σειράς εξαιρετικά δημοφιλών ιστοχώρων, από την Wikipedia μέχρι το Youtube και από το Facebook μέχρι το Twitter και το Wordpress θα πάψει να υπάρχει με την μορφή που ξέρουμε σήμερα.
Το διαδίκτυο των καταναλωτών
O συγγραφέας και θεωρητικός των Νέων Μέσων, Clay Shirky γράφοντας στον Guardian, περιέγραφε την φιλοσοφία των νομοσχεδίων και των βιομηχανιών που τα στηρίζουν:
«Τα νομοσχέδια SOPA και PIPA είναι απλά μια απόπειρα να δημιουργηθεί μια ιδιωτικοποιημένη μορφή διεθνούς λογοκρισίας, και επειδή η λογοκρισία αυτή θα χρειαστεί να είναι σχεδόν καθολική για να είναι αποτελεσματική, θα έχουν βαθιά και αποτρεπτική επιρροή σε κάθε είδους δημόσια συζήτηση μεταξύ απλών πολιτών. Θα καταστήσουν το διαδίκτυο έναν χώρο όπου το μόνο περιεχόμενο που θα μπορεί κανείς να δει ή να ακούσει θα παράγεται από επαγγελματίες, με όλες τις υπόλοιπες χρήσεις υποβαθμισμένες στον ρόλο της καθαρής κατανάλωσης.Καθώς το κογκρέσο συνεχίζει να προωθεί τα νομοσχέδια αυτά, αυτή η παράπλευρη συνέπεια ενός διαδικτύου ‘μόνο για κατανάλωση’ αρχίζει να μοιάζει σαν να ήταν εξαρχής ο στόχος των νομοσχεδίων αυτών»Υπάρχει μια εστία έντασης στο διαδίκτυο: η δομή, η λειτουργία και η πρακτική του βρίσκονται σε μια διαρκή ασυμφωνία με τις προϋπάρχουσες ιδέες και τα συμφέροντα όλων των βιομηχανιών που περιστρέφονται γύρω από την ιδέα των πνευματικών δικαιωμάτων. Οι βιομηχανίες «περιεχομένου», οι πολιτιστικές κυρίως βιομηχανίες, δεν έχουν αποδεχτεί αυτή τη νέα πραγματικότητα. Το διαδίκτυο πέρα από ένα ανοικτό σύστημα που αντλεί ισχύ από τις πολλαπλές του συνδέσεις, ήδη ένα στοιχείο που δεν ευνοεί την οριοθέτηση και τον έλεγχο της «ιδιοκτησίας», και την κατάρχήν ισοτιμία ρόλων όσων συμμετέχουν σε αυτό, είναι επίσης και ένα σύστημα όπου οι τεχνολογικοί περιορισμοί διαρκούν ελάχιστα μέχρι κάποιος ή κάποιοι να βρουν τρόπο να τους παρακάμψουν και να δημοσιοποιήσουν θριαμβευτικά το επίτευγμά τους. Παράλληλα δίπλα στα «προς πώληση» προϊόντα, όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες, συγγραφείς, κοκ παράγουν περιεχόμενο με όρους χρήσης εξαιρετικά πιο ανοιχτούς και συναφείς προς το μέσο, υπονομεύοντας ουσιαστικά τις "σχετικές" αγορές με έναν όγκο «δωρεάν» περιεχομένου. Τέλος, στην κοινή αντίληψη των περισσότερων χρηστών, ο δωρεάν και αφιλοκερδής διαμοιρασμός αρχείων που έχουν στην κατοχή τους δεν συνιστά «κλοπή». Μέσα σε αυτή την διαδικτυακή κουλτούρα, οι απαιτήσεις των βιομηχανιών περιεχομένου είναι αδύνατον να συντηρηθούν: ο Shirky έχει δίκιο όταν ορίζει ως θεμελιακό στόχο των νομοθετικων πρωτοβουλιών τον βίαιο αναπροσδιορισμό της κουλτούρας του διαδικτύου: οι υπάρχουσες πρακτικές ελευθερίας λόγου και έκφρασης δεν είναι ευνοϊκές για την επιβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως ορίζεται μέχρι τώρα, ως υπέρτατο αγαθό…
Συνήθως οι μεγάλες επιχειρήσεις του διαδικτύου, συμπλέουν στην κατεύθυνση προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων μέσα στα λελογισμένα πλαίσια της διατήρησης του δικού τους μοντέλου κερδοφορίας. Το Google π.χ. έσπευσε να αποδεχθεί την δυνατότητα των ιδιοκτητών πνευματικών δικαιωμάτων να παρεμβαίνουν στα αποτελέσματα των αναζητήσεών του και να «σβήνουν» όσα αποτελέσματα προσβάλλουν τα πνευματικά τους δικαιώματα. Αλλά οι επιδιώξεις των SOPA/PIPA είναι τόσο σαρωτικές και εκτός πραγματικότητας που ουσιαστικά απειλούν όλες τις επιχειρήσεις του διαδικτύου, ανεξάρτητα από κλίμακα.
Αυτό εξηγεί και το ευρύτατο μέτωπο που σχηματίστηκε και την συντονισμένη δράση: Αυτό που έφερε το Facebook και την Google, στο ίδιο μετερίζι με τους ακτιβιστές του MoveOn και πολλών ομάδων ψηφιακών δικαιωμάτων που υπό κανονικές συνθήκες είναι σε προγραμματική και μανιασμένη αντιπαλότητά με αυτούς, παρέα με τους νεοφιλελεύθερους ιδεολόγους του Heritage, είναι η κοινή συμμετοχή στο υπάρχον οικοσύστημα του διαδικτύου. Η βιομηχανία περιεχομένου – και έχει ισχυρούς συμμάχους – θέλει να αποξηράνει αυτό τον μολυσματικό για αυτή κυβερνοβάλτο. Έτσι οι ενδοκαπιταλιστικές αντιθέσεις μεταξύ του επιχειρηματικού μοντέλου της Google και εκείνου του Χόλιγουντ, αποκτούν και διαστάσεις μάχης επιβίωσης …
Τέτοιου είδους επιθέσεις στην λογική και την λειτουργία του διαδικτύου από ομάδες προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων συνοδεύουν το διαδίκτυο από την νηπιακή του ηλικία. Νομοθετικές παρεμβάσεις έχουν προσπαθήσει να τιθασεύσουν ποικιλοτρόπως το άναρχο διαδίκτυο, να το εμπορευματοποιήσουν και να το περιορίσουν. Μέχρι σχετικά πρόσφατα τέτοιες παρεμβάσεις παρέμεναν «εσωτερικές υποθέσεις» που απασχολούσαν τεχνολόγους και εταιρείες, θεωρητικούς και ακτιβιστές. Σήμερα πλέον αυτό είναι αδύνατον. Μια τόσο ωμή και χοντροκομμένη παρέμβαση στο διαδίκτυο όσο οι νομοθετικές πρωτοβουλίες SOPA - PIPA, που καθιστά κάθε χρήστη του διαδικτύου εν δυνάμει «εγκληματία» και υπαγόμενο στανικώς στις αμερικανικές δικαιικές αποφάσεις, σκοντάφτουν στο πρακτικό γεγονός της μαζικότητάς του: Τα ποσοστά πρόσβασης στο διαδίκτυο και η κεντρικότητα της χρήσης του σε κάθε επίπεδο της ζωής πολλών ανθρώπων καθιστούν το θέμα αναγκαστικά «ενδιαφέρον» για εκατομμύρια χρηστών. Εξου και η εκπληκτική σε μαζικότητα επιτυχία της κινητοποίησης της 18ης Ιανουαρίου, αλλά και η αποτελεσματικότητά της. Ήδη πριν από την κινητοποίηση ο Λευκός Οίκος υπεννόησε σαφώς ότι θα βάλει βέτο σε οποιοδήποτε νομοσχέδιο πλήττει την ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο – στην πράξη καθιστώντας αδύνατη την εφαρμογή των SOPA και PIPA, ενώ μετά την 18η Ιανουαρίου (που συμπεριλάμβανε την μαζικότατη επιστολή επιστολών διαμαρτυρίας προς κάθε βουλευτή και γερουσιαστή στις ΗΠΑ), ο ένας μετά τον άλλον, γερουσιαστές και βουλευτές εγκαταλείπουν την πρόταση, ζητώντας την αναλυτικότερη μελέτη του θέματος…
Η ακρότητα των προτάσεων των δύο νομοσχεδίων κάνει πολλούς να θεωρούν πως έτσι και αλλιώς δεν θα περνούσαν χωρίς δραστικές αλλαγές από τον συνταγματικό έλεγχο και τις αντιρρήσεις των ενδιαφερομένων μελών. Ο James Boyle, καθηγητής νομικής στο Πανεπιστήμιο Duke των ΗΠΑ, μιλώντας στο Al Jazeera, εξέφρασε την ανησυχία πως τα SOPA και PIPA δεν ήταν παρά οι «μπαμπούλες» που θα κάνουν πιο εύκολα αποδεκτά τις επόμενες, ηπιότερες αλλά στην ίδια κατεύθυνση, νομοθετικές πρωτοβουλίες. Ο Λευκός Οίκος π.χ. είναι θερμός υποστηρικτής των ανάλογης θεματολογίας συμφωνιών ACTA, που αυτήν την εποχή περνάνε και από την Ευρωπαϊκή Ένωση και καθιστούν μεταξύ άλλων, τους παρόχους υπηρεσιών, «αστυνόμους» της διαδικτυακής συμπεριφοράς των χρηστών τους. Σε αυτή τη μάχη οι μεγάλες εταιρείες του διαδικτύου μένουν λίγο-πολύ αμέτοχες. Το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο θα παραμείνει στην παγκόσμια ατζέντα και στο μέλλον καθώς αποτελεί την αιχμή του δόρατος στην προσπάθεια ελέγχου του διαδικτύου, παρότι οι ήδη υπάρχουσες ρυθμίσεις για την προστασία τους είναι εκτενείς και αποτελεσματικές. Μεταξύ της τρομολαγνίας, της «αστυνόμευσης» και της ουσιαστικής παραβίασης του προσωπικού απόρρητου από ιδιωτικούς και κρατικούς φορείς ανά τον κόσμο, διαφαίνεται ένα μέτωπο που προσπαθεί να μετασχηματίσει το διαδίκτυο σε κάτι που, αν δεν είναι το στείρο σούπερ-μάρκετ του Shirky είναι πάντως ένα πολύ πιο ελεγχόμενο μέσο. Καθώς η ACTA θα έρθει σύντομα προς ψήφιση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η μάχη μεταφέρεται τώρα προς την εδώ πλευρά του Ατλαντικού...ΥΓ1. Καθώς γράφονταν αυτές οι γραμμές το FBI στις ΗΠΑ, σε συνεργασία με τις αρχές της Νέας Ζηλανδίας, επέδραμε εναντίον της υπηρεσίας ανταλλαγής αρχείων (ουσιαστικά) MegaUpload, την έκλεισε και συνέλαβε τους ιδιοκτήτες της – χωρίς να χρειαστεί τις προβλέψεις της SOPA. Την ίδια στιγμή οι ομάδες anonymous (ένα διάχυτο σώμα διαδικτυακού αντάρτικου) ανέλαβαν την μαζικότερη ποτέ δράση εναντίον των ιστοχώρων των αμερικανικών αρχών, αλλά και των οργανισμών που προώθησαν και υποστήριξαν τα νομοσχέδια της SOPA και της ACTA. Τα σάιτ του Υπουργείου δικαιοσύνης των ΗΠΑ, του FBI, και των λόμπι της κινηματογραφικής και μουσικής βιομηχανίας δέχθηκαν «επίθεση» και έπεσαν από την συντονισμένη δράση των anonymous. Επρόκειτο για επίδειξη ισχύος των anonymous μέσα στο πανηγυρικό κλίμα που είχε δημιουργήσει ο θρίαμβος της ημέρας...
ΥΓ2: Το Σάββατο ανακοινώθηκε πως και τα δύο νομοσχέδια αποσύρονται από την ψηφοφορία, είτε για να επανέλθουν βελτιωμένα του χρόνου, ή μέχρι να ξανασυζητηθούν πάλι από την αρχή (ήδη κατατέθηκε μια νέα σχετική πρόταση νόμου με ηπιότερες προβλέψεις). Μαζί με την δήλωση του Λευκού Οίκου, αυτό σημαίνει μια νίκη για όλους όσοι κινητοποιήθηκαν -τουλάχιστον για αυτόν τον γύρο, γιατί όπως έχει αποδειχθεί, η εμμονή στην λογοκρισία είναι Λερναία Ύδρα με πολλά κεφάλια...
Σχόλια